Fęrsluflokkur: Višskipti og fjįrmįl

LIBOR & peningažvętti

Tvęr fréttir hafa veriš mest įberandi ķ sumar varšandi bankastarfsemi.  Önnur fjallaši um LIBOR svindl og vakti töluverša athygli og nś nżlega önnur frétt varšandi peningažvętti.  Ég er undrandi į žvķ hversu mikla athygli LIBOR fréttin fékk į mešan aš frétt um peningažvętti viršist vera minna įberandi.

LIBOR

LIBOR fréttin gekk ķ stuttu mįli śt į žaš aš bankar svindlušu į žvķ hvaša kjör žeir voru aš fį ķ millibankavišskiptum ķ hamaganginum žegar aš fjįrmįlakerfi heimsins hrundi, nęstum žvķ endanlega fyrir marga stóra banka, haustiš 2008.  Skilja mį af fréttaflutningi aš margir starfsmenn bankastofnanna hafi vķsvitandi veitt rangar upplżsingar um kjör bankanna til aš hagnast į įstandinu sem rķkti į žeim tķma.  Žessi nįlgun er žó ekki ķ samręmi viš einhvern raunveruleika.

LIBOR vextir eru ekki įkvaršašir mišaš viš višskiptakjör banka heldur frekar hvaš bankar telja aš kjör sķn verši.  Mešaltal nokkurra banka ķ London er fengiš af slķkum kjörum mišaš viš mismunandi myntir og tķmalengdir.  Žetta kerfi gengur snušrulaust hér um bil alltaf.  Kerfiš hrynur hins vegar örugglega įn undantekninga žegar aš mikil hręšsla gengur yfir į fjįrmįlamörkušum.  Bankamenn sem veita upplżsingar um vęnt kjör sem eru hęrri en ašrir bankar veita gefa höggstaš į sér. 

Ķ įstandi eins og rķkti haustiš 2008 hefši nęr örugglega frést fljótlega innan bankageirans ef einhver banki gerši rįš fyrir hęrri vaxtakjör heldur en flestir ašrir bankar geršu rįš fyrir.  Įstandiš var žannig aš flestir bankar hreinlega lįnušu ekki peninga sķn į milli og žvķ vart annaš en įgiskanir hvort er eš hvaša kjör hefšu rķkt (ķslensk millibankavišskipti höfšu veriš óvirk svo mįnušum skipti fyrir hrun).  Slķkar upplżsingar hefšu getaš fljótlega undiš uppį sig og leitt til fjįrskorts į afar stuttum tķma.  Žaš hafši raunar gerst ašeins nokkrum mįnušum įšur žegar aš Merrill Lynch varš gjaldžrota į ašeins nokkrum dögum vegna oršróms um slaka lausafjįrstöšu (žvķ hefur veriš haldiš fram aš einhverjir fjįrfestar meš skortstöšu ķ hlutabréfum fyrirtękisins hafi komiš oršróminum af staš).  Žvķ var ešlileg tilhneiging hjį bankamönnum aš veita lęgri tölu en raunin var (ef menn vissu yfir höfuš hver raunin vęri); kerfiš eins og žaš er sett upp hreinlega bżšur uppį slķkt.

Nś er ég ekki aš męla meš žvķ aš veriš sé aš veita rangar upplżsingar.  Ef kostirnir eru hins vegar aš veita nįkvęmar upplżsingar (eša įgiskanir um slķkt) sem leiša hugsanlega til falls banka (mešal annars vegna žess aš ašrir veita ekki nįkvęmar upplżsingar og bjarga žannig žeim bönkum) eša koma meš tölur sem fela ķ sér óešlilega bjartsżni mišaš viš įstandiš (aftur, eša įgiskun um bjartsżna tölu) en leiša hugsanlega til falls banka (sem gęti žó veriš almennt ķ góšum mįlum), žį hlżtur aš vera hęgt aš setja spurningarmerki viš hvaš flestir ķ slķkri stöšu geršu. 

Žvķ skil ég ekki af hverju fréttaflutningurinn af žessu mįli varš jafn heiftugur og raun bar vitni. Ef žaš reynist rétt aš einhverjir starfsmenn hafi persónulega hagnast į slķku žį er žaš aušvitaš glępsamlegt.  Enn sem komiš er hef ég ekki rekiš augun ķ slķkan fréttaflutning.  Žaš žarf aftur į móti aš miša viš višskipti į milli ašila viš aš įkveša kjör sem hafa jafn grķšarleg įhrif og LIBOR vextir.  Aš hringja ķ ašila og spyrja hvaš žeir telji aš kjörin séu er forneskjuleg ašferš og mun alltaf veita bjagaša mynd žegar aš fjįrmįlaheimurinn lendir ķ lausafjįrkrķsu.

Peningažvętti

Hin fréttin fjallar um peningažvętti; fyrst var Standard Chartered Bank var sakaš um aš hafi stašiš aš peningažvętti ķ starfsemi sinni og sķšan hafa ašrir bankar bęst ķ hópinn.  Standard ķ fyrstu haršneitaši slķkum įsökunum bandarķskra stjórnvalda og lżsti meira aš segja borgarstjóri Lundśna žvķ yfir aš Bandarķkin vęru aš rįšast į fjįrmįlamarkaši borgarinnar meš slķkum įsökunum.  Ekki lišu žó margir dagar žangaš til aš Standard greiddi sekt fyrir athęfiš įn žess aš višurkenna sök.

Sektin er ekki afgangsstęrš, heldur $430.  Žaš eru ķ rśmlega 50 milljarša króna, sem samsvarar byggingarkostnaši Hörpunnar og margra įra tapi viš rekstur hennar.  Getur veriš aš stór hluti af bankastarfsemi jafnvel stęrstu banka Evrópu hafi tengst peningažvętti?  Žetta hlżtur hreinlega aš vera frétt įrsins ķ bankageiranum, en viršist einhvern vegin vanta persónugervingu til aš nį athygli almennings.

MWM

Ég var ķ vištali ķ Speglinum į žrišjudaginn vegna ķslensku krónuna ķ umhverfi gjaldeyrishafta.  Hęgt er aš nįlgast upptöku af vištalinu hér - http://www.ruv.is/sarpurinn/spegillinn/20082012/gengi-kronunnar-og-hvad-styrir-thvi


OR bjöllur farnar aš heyrast

"Heildartekjur OR voru ekki nema 26 milljaršar į sķšasta įri. Tekjur sem hlutfall af eignum eru žvķ ķ besta falli tęp 11%. Skuldir OR eru um 230 milljaršar, mišaš viš lįnshęfismat fyrirtękisins fer lķklegur framtķšar vaxtakostnašur OR hįtt ķ sömu upphęš og heildartekjur žess eru ķ dag."

Žetta skrifaši ég ķ grein hér fyrir tępu įri sķšan. Žarna er aušvitaš sagt aš rekstur OR gęti meš engum hętti stašiš undir skuldabyrši fyrirtękisins. Ķ dag var žetta loksins tilkynnt meš įžreifanlegum hętti.

Žvķ mišur eru skuldirnar svo grķšarlegar aš lķklegt veršur aš telja aš fleira žurfi til en žaš sem kynnt var ķ dag til aš bjarga žessari skśtu. Žessi björgunarašgerš er rétt aš byrja.

Hér aš nešan er greinin.

Bjölluhljómar OR

30.4.2010 | 12:09

Eitt af žvķ įhugaverša viš śtlįnabólu įranna 2003-2007 var hversu mikiš sveitafélög og opinberar stofnanir juku skuldsetningu sķna. Žetta geršist į sama tķma og Sešlabanki Ķslands hękkaši stöšugt stżrivexti - sķgild skilaboš um aš of mikil žensla vęri aš eiga sér staš ķ hagkerfinu.

Orkuveita Reykjavķkur (OR) er eitt dęmi. Ķ samantekt sem Ķvar Pįll Jónsson birti ķ Morgunblašinu 19. nóvember 2009 sést aš heildarfjįrfestingar fyrirtękisins ķ varanlegum rekstrarfjįrmunum tķmabiliš 2002 til haustsins 2009 voru rśmlega 120 milljaršar. Į sama tķmabili jókst hlutfallsleg aukning erlendra lįna į milli įra gķfurlega; erlendar lįntökur OR voru um 165 milljaršar į tķmabilinu mišaš viš gengi krónunnar 16. nóvember 2009. Efnahagsreikningur OR hefur meira en žrefaldast į ašeins 4 įrum.

Stefna eša stefnuleysi

Ķ Višskiptablašinu birtist athyglisvert vištal viš Gušlaug Sverrisson, nśverandi stjórnarmann OR, 7. janśar į žessu įri titlaš 'Loksins ljóst hvert OR į aš stefna'. Blašamašur spyr hvort žaš hafi ekki veriš įbyrgšarleysi af hįlfu stjórnar aš koma sér ekki saman um heildarstefnu fyrr en nś (augljóslega undrandi į žvķ aš hśn hafi ekki legiš fyrir žegar aš rįšist var ķ allar fjįrfestingar af hįlfu félagsins). Gušlaugar skautar framhjį spurningunni og einblķnir į hversu jįkvętt žaš sé aš bśiš sé aš mynda stefnu (rétt er aš geta žess aš hann geršist ekki stjórnarmašur fyrr en 2008).

Forstjóri OR, Hjörleifur Kvaran, tekur undir žau orš og bętir viš aš vilji hafi rķkt lengi mešal stjórnenda OR aš fį skżra stefnu frį stjórn fyrirtękisins. Af žessu aš dęma var rįšist ķ fjįrfestingar į tķmabilinu 2002-2009 sem nema tęplega 10% af vergri žjóšarframleišslu Ķslands įn žess aš skżr stefna lęgi fyrir.

Klukkur hringja ding-a-ling

Ķ vištalinu viš Višskiptablašiš er Gušlaugur spuršur aš žvķ hvort aš višvörunarbjöllur hefšu ekki įtt aš klingja innan OR vegna fasteignaverkefna. Gušlaugur svarar žvķ til aš vissulega hafi žęr veriš klingjandi alls stašar, žetta var hins vegar bjölluhljómur sem enginn fór eftir.

Sķšar bętir hann žvķ viš aš žaš hafi veriš hįrrétt įkvöršun aš taka erlend lįn žrįtt fyrir aš 80% tekna fyrirtękisins vęru ķ ķslenskum krónum, "lįnin ķ erlendri mynt höfšu žann skżra kost aš vera miklu ódżrari en krónulįnin". Hér er Gušlaugur ekki aš vķsa ķ vaxtaįlag heldur einungis vaxtastig į milli landa. Hann hefur lķklegast veriš annars hugar žegar aš hann nam hagfręši 101 žvķ eitt af undirstöšuatrišum ķ sambandi viš gjaldmišla og vaxtastigs er aš gjaldmišlar eiga aš styrkjast eša veikjast ķ samręmi viš misvęgi vaxta į milli landa. Žaš sem er hugsanlega ekki kennt en allir meš reynslu į gjaldeyrismörkušum (eiga aš) vita er aš slķk žróun gerist almennt ekki meš reglubundnum hętti, heldur frekar meš skörpum sveiflum.

Lįnshęfismat OR hefur į ašeins 3 įrum falliš śr Aa2 nišur ķ Ba1. Į venjulegu mįli žżšir žaš aš skuldabréf fyrirtękisins hafa falliš śr lįnshęfisflokki sem ašeins stöndugustu fyrirtęki heims fį ķ ruslflokk žar sem lķkur į greišslufalli eru töluveršar. OR er orkufyrirtęki, efnahagslegt hrun Ķslands skżrir ekki žessa žróun.

Buffett fręši

Warren Buffett leggur įherslu į aš gera rįš fyrir 'ešlilegu' sjóšsstreymi framtķšar žegar hann vegur og metur fjįrfestingar. Samkvęmt žvķ hefši hann tekiš ķslenskan vaxtakostnaš viš įętlanir, ekki erlendar vaxtatölur ķ žeirri von aš ķslenska krónan héldist sterk, žó svo aš slķkt vęri ķ andstöšu viš hagfręši 101 kenningar. Sķšan gerir hann rįš fyrir ešlilegan endurnżjunarkostnaš tękja og tóla (ķ stuttu mįli, afskriftir). Samkvęmt tölum OR viršist reksturinn vart nį endum saman sé horft til žessara žįtta. Hagnašur er svo slakur aš žaš viršist vera sama hvaša hlutföll sé litiš į, žau eru öll skelfileg. Hiš sama į viš um efnahagsreikninginn.

Nokkur atriši finnst mér žó athyglisveršust. Varanlegir rekstrarfjįrmunir eru 241 milljaršar. Žaš segir hins vegar ekki alla söguna žvķ heildarveršmęti slķkra eigna er 384 milljaršar - bśiš er aš afskrifa 143 milljarša. Heildartekjur OR voru ekki nema 26 milljaršar į sķšasta įri. Tekjur sem hlutfall af eignum eru žvķ ķ besta falli tęp 11%. Skuldir OR eru um 230 milljaršar, mišaš viš lįnshęfismat fyrirtękisins fer lķklegur framtķšar vaxtakostnašur OR hįtt ķ sömu upphęš og heildartekjur žess eru ķ dag.

3 önnur atriši er vert aš nefna. Eigiš fé OR var ķ įrslok 2005 48 milljaršar en er komiš nišur ķ 40 milljarša ķ dag. Eiginfjįrhlutfall hefur į sama tķma fariš śr žvķ aš vera vel yfir 50% yfir ķ aš fara undir 15%. Žaš mį ekki miklu muna nśna aš eigiš fé fari nišur fyrir nślliš hjį fyrirtęki meš einokunarašstöšu ķ orkugeiranum. Tap sķšasta įrs var um 2,5 milljaršar, engu aš sķšur leggur stjórn OR til aš 800 milljónir verši greiddar ķ arš.

Enn meiri skuldsetning

Nżlega įkvaš OR aš skuldsetja sig enn frekar meš skuldabréfaśtboši upp į 10 milljarša króna. Žaš er umhugsunarefni aš sjóšsstreymi frį öllum fyrri fjįrfestingum dugi ekki til fyrir frekari fjįrfestingar. Mašur setur einnig spurningarmerki viš enn frekari fjįrfestingum eftir žaš sem į undan hefur gengiš.

Lķfeyrissjóšurinn Gildi įkvaš aš fjįrfesta ekki ķ bréfunum, eša meš öšrum oršum aš lįna OR frekari pening. Višbrögš Gušlaugs voru aš senda śt tilkynningu žar sem m.a. kemur fram aš žaš komi verulega į óvart aš sį lķfeyrissjóšur, sem er undir forystu framkvęmdastjóra atvinnulķfsins, skyldi ekki taka žįtt ķ skuldabréfaśtboši OR. Meš žvķ vinnur hann gegn hagsmunum félaga sinna og žjóšarinnar ķ heild.

Ķ ljósi afkomu og skuldsetningu OR undanfarinna įra vęri įhugavert aš sjį stefnu fyrirtękisins. Hugsanlega er hśn į vef OR en žį er hśn žaš vel grafin aš ég finn hana ekki. Stefnan er m.ö.o. ekki sżnileg raunverulegum eigendum OR (ķbśar Reykjavķkur, borgin į u.ž.b. 93% ķ félaginu) og getur žvķ enn ekki talist vera skżr.

Kannski heyršu stjórnarmenn OR ekki klingjandi višvörunarbjöllur, og af žessu dęma hafa ekki gert žaš enn, en fjįrfestingarstjórar lķfeyrissjóšsins viršast žó gera žaš. Vęri ég sjóšsfélagi vęri ég įnęgšur meš žeirra afstöšu.


Saga um skulduga žjóš

Sagan sżnir aš višhorf fólks til żmissa žįtta breytist miklu meira en flestir gera sér grein fyrir.  George Freidman dregur skemmtilega fram ķ bók sinni The Next 100 Years hversu framtķšarsżn fólks breytist ört.  Ķ upphafi sķšustu aldar var žvķ haldiš fram aš strķš vęri óhugsandi, višskiptahagsmunir hreinlega leyfšu žaš ekki og frišsöm Evrópu myndi stżra heiminum.  Ašeins tuttugu įrum sķšar var Evrópa ķ rśstum eftir hrikaleg strķšsįtök og Bandarķkinn og Japan fóru aš vera ašeins meira en vaxandi žjóšir.  Ašeins eitt žótti vera vķst; Strķš yrši aldrei aftur leyft aš eiga sér staš.  Įriš 1940 var Evrópa enn aftur ķ višjum strķšsįtaka og Žżskaland yrši rįšandi afl ķ framhaldinu.  Tuttugu įrum sķšar réši Evrópa litlu, įlfan var klufin ķ tvennt af Bandarķkjamönnum og Sovétrķkjum; kalt strķš var hafiš.  Žaš kalda strķš réši enn rķkjum įriš 1980 og žótti eitthvaš eins og nišurrif jįrntjaldsins vera óhugsandi.  Žaš var žó stašreyndin um nęstu aldamót og strķš žótti į nżjan leik vera óhugsandi.  Hverjum datt 9/11 žį ķ hug?

 


Ofangreindir žęttir eru umhugsunarefni varšandi eftirfarandi sögu.  Einu sinni var rķki sem hafši öšlast sjįlfsstęši nokkrum įratugum įšur.  Žjóšin samanstóš af 280 žśsund einstaklingum sem byggši afkomu sķna fyrst og fremst af fiskveišum.  Fariš var hins vegar ķ dżrar framkvęmdir sem kostušu sitt.  Žegar aš mikill samdrįttur įtti sér staš į heimsvķsu drógust tekjur saman, fjįrlagahallinn fór yfir 10% af žjóšartekjunum og skuldir žjóšarinnar boriš saman viš tekjur žess voru oršnar meira en tķfaldar.  Stjórnmįlamenn voru rśnir öllu trausti og žurftu rįšherrar jafnvel vernd gegn fjöldanum sem vildi ganga ķ skrokk žeirra.

 


(Nęstum žvķ) nżja Ķsland

 

Žetta var Nżfundnaland įriš 1933.  Samdrįtturinn var Kreppan mikla.  Nišurstaša žessarar fjįrmįlakreppu landsins var aš žjóšin samžykkti aš fórna sjįlfsstęši sķnu og Bretar fengu sķnu fram viš aš innlima hana viš Kanada.  Nżfundnaland er tekiš sérstaklega sem dęmi ķ nżśtgefinni bók Reinhart og Rogoff sem nefnist This Time Is Different sem fjallar um megindlegar stęršir ķ tengslum viš fjįrmįlabólur.   Skuldir žjóšarinnar voru yfirteknar af kanadķsku rķkisstjórninni til aš koma ķ veg fyrir aš dóminó įhrif fęru yfir landamęrin til žeirra banka (bankakrķsa ķ einu landi getur aušveldlega breišst yfir til annars lands žegar aš skuldunautar fara aš svipast eftir lķkum einkennum į svęšinu žar sem krķsan į upptök sķn).

 

Nżfundnaland lenti tęknilega aldrei ķ gjaldžroti, žaš einfaldlega blasti viš.  Sagan er auk žess full af dęmum žar sem aš žjóšir, jafnvel heimsveldi, hafa ekki stašiš ķ skilum viš skuldbindingar sķnar.  Rśssland er nżlegt dęmi en višhorfiš į žeim tķma, fyrir rśmum įratug, var ekki aš rįšast į landiš og taka til dęmis listaverk žjóšarinnar upp ķ skuldir (žaš er aušvitaš ekki hęgt gegn žjóš sem getur variš sig meš žeim hętti).  Žaš eru hins vegar dęmi um slķkt ķ Sušur Amerķku į fyrri hluta sķšustu aldar, žegar aš Bandarķkjamenn yfirtóku tollstöšvar žjóša til aš innheimta skuldir og hernįmu jafnvel Dominķska lżšveldiš įriš 1916.

 

Höfundar benda į aš aškoma Alžjóša gjaldeyrissjóšsins (AGS) hafi jafnvel komiš ķ veg fyrir slķkum ašgeršum sķšar.  Žaš žżšir žó ekki aš žęr ašgeršir hafi skilaš góšum įrangri, hann er raunar frekar slakur hjį skuldugum žjóšum.  Reynslan sżnir aš skuldugar žjóšir nįi sjaldan aš vinna sér śr žeim vandamįlum meš auknum vexti tekna, einhverjar afskriftir séu naušsynlegar.  Höfundar velta einnig fyrir sér menningarleg sjónarmiš rķkja ķ žeim efnum; hafa žau burši til aš įvinna sér į nż lįnshęfnistraust?

 

Lęrdómur

 

Žó svo aš hruniš hafi valdiš gķfurlegum bśsifjum į Ķslandi žį mįtti litlu muna aš ekki fęri jafnvel enn verr.  Aškoma AGS hafur sett spurningarmerki um hvort aš stżring fjįrmįla žjóšarinnar sé ķ raun ķ hennar höndum. 
Ķslendingar verša aš skilgreina sig sem žjóš sem leggur įherslu į ašhaldi ķ fjįrmįlum.  Alžingismenn, lög og reglugeršir duga skammt.  Žetta žarf aš vera hluti af almennri hugsun samfélagsins.  Žaš er ekki einungis hluti af žvķ aš fį aftur traust erlendra ašila, heldur lykill aš žvķ aš višhalda ašra grunn žętti žjóšarinnar, til dęmis velferšasamfélagi.  Ég tel aš slķkt žurfi aš koma fram ķ stjórnarskrį Ķslands.

 


Kvennafrķ - Ķ tilefni dagsins

Steinunn Stefįnsdóttir skrifar ķ Fréttablašinu ķ dag:  Konur eru helmingur mannskyns en eiga eitt prósent eigna heimsins.

Listi yfir 100 rķkustu bandarķskra einstaklinga ķ sögunni styrkir žessa stašhęfingu.  Į listanum er ašeins ein kona.  Hśn hét Hetty Green og var vęgast sagt sérstök.  Žó aš ekki sé hęgt aš segja annaš en aš hśn hafi įtt viš sķn vandamįl aš strķša žį eru gjöršir hennar žó kannski lķka skiljanlegar ķ ljósi žess aš til žess aš nį sķnu takmarki - žaš er aš verša rķk - žį žurfti hśn aš kljśfa żmsar hindranir sökum žess eins aš hśn var kvenmašur.

Hér er hęgt aš lesa lżsingu um ęviskeiš hennar en žetta er samantekt af ęvisögu hennar, Hetty, rituš af Charles Slack.  Konur, til hamingju meš frķdaginn.

http://www.slideshare.net/marmixa/20060629-nornin-a-wall-street-hetty-green

mwm


Aš tengja verštryggingu hśsnęšislįna viš vķsitölu ķbśšaveršs

Hlutverk verštryggingar er aš endurspegla verš į vöru sem lįnuš er, hvort sem žaš er bķll, hestur eša  hśsnęši, aš bestu getu žegar aš varan er endurgreidd auk vaxta.  Ef mašur lįnar einhverjum hest eša andvirši hans ķ tvö įr (eins og hestalįn), er ekki ešlilegt aš žegar aš lįniš er endurgreitt žį sé žaš sama raunvirši hests auk einhverra vaxta?

Žaš er žvķ merkilegt aš verštryggš hśsnęšislįn hafi veriš veitt sķšustu 15 įr sem ekki tengjast virši hśsnęšis en žess ķ staš er mišaš viš neysluvķsitölu.  Meš žvķ aš skilgreina verštryggingu sem tilraun til aš byggja hagkerfi/fjįrmagnskerfi žar sem aš veršbólga į sér ekki staš og peninga sem gjaldmišil į vörum, t.d. hestum, žį er ešlilegt aš spyrja:  Ef žaš vęri til almenn vķsitala um virši hesta, vęri neysluvķsitala eša hestavķsitala notuš viš samningagerš?  Sjįlfur tel ég aš hestavķsitalan vęri rétt svar.

Žróunin į góšu og slęmu tķmunum 

Fįir kvörtušu reyndar yfir žessari žróun mestan hluta tķmabilsins, sérstaklega žegar aš hśsnęšisverš hękkaši stöšugt umfram neysluvķsitölunni ķ eignabólu sķšasta įratugar.  Žvķ uršu lįn sem hlutfall af markašsvirši eigna sķfellt minni.  Žetta hafši žau įhrif aš sumir fóru aš fjįrmagna neyslulįn meš frekari lįn meš veši ķ "veršmętara" hśsnęši sķnu.  Segja mį aš žaš sé svipaš žvķ og aš nota hśsnęši sitt sem hrašbanka.  Žvķ mį viš bęta aš ég varaši sterklega viš žessa žróun ķ sjónvarpsvištali strax įriš 2001, sjį hér - http://www.slideshare.net/marmixa/varad-vid-vaxtabotum-og-husnaedislanum-thensluhvetjandi.

Ķ nśverandi kreppu hefur dęmiš snśist viš į versta tķma fyrir landi og žjóš.  Veiking krónunnar hefur leitt til žess aš neysluvķsitala hefur hękkaš verulega samhliša stöšugt lękkandi verš ķbśšaveršs (flestir, žar į mešal ég, telja aš sś lękkun hafi lķklegast ekki enn runniš sitt skeiš).  Žaš er alžekkt aš žessi žróun hafi oršiš til žess aš margir meš verštryggš lįn (ekki einungis lįn tengd erlendum myntum) hafi lent ķ žvķ aš eignarhlutur žeirra ķ hśsnęši sķnu hefur oršiš neikvęšur (eftirstöšvar skulda hęrri en markašsvirši eigna).

Įhrifin 

Hefši hśsnęšisverš veriš višmiš vķsitölunnar žetta tķmabil hefši hękkun į virši hśsnęšis fylgt vķsitöluvišmiš lįnsins og veitt samręmi ķ eftirstöšvum lįna og markašsvirši hśsnęšis.  Žetta hefši sjįlfssagt įtt sér staš viš takmarkašan fögnuš margra, žvķ sama hversu mikiš hśsnęšiš hękkaši, žį stęši eignarhlutur fólks ķ prósentum tališ ķ staš.  Sį ófögnušur kęmi hins vegar lķklega til meš aš draga śr vilja fólks viš aš sjį hśsnęši sitt hękka of skart ķ virši, ķ žaš minnsta umfram launavķsitölu, žvķ žaš leiddi til hęrri raungreišslubyrši af launum.  Ķ nśverandi umhverfi žar sem aš ķbśšaverš lękkar skart vęru įhrifin žau aš eftirstöšvar lįna vęru stöšugt aš lękka ķ virši og jafnvel umfram vaxtagjöldum, į besta tķma fyrir landi og žjóš.

Samkvęmt Žjóšskrį hefur vķsitala ķbśšaveršs į höfušborgarsvęšinu lękkaš frį žvķ aš hruniš įtti sér staš rśmlega 16%.  Žetta er ekki ólķk žeirri tölu sem rędd er um žessa daga varšandi lękkun höfušstóls verštryggšra lįna, sem er 18%.  Hefšu hśsnęšislįn veriš tengd ofangreindri vķsitölu hefši žessi umręša veriš óžörf, höfušstóll lįna hefši lękkaš einfaldlega vegna lękkandi ķbśšaveršs og mį jafnvel įętla aš lękkunin hefši veriš skarpari žvķ vitaš er aš margir hefšu veriš tilbśnari til aš selja fasteignir sķnar į lęgra verši ef höfušstóll lįna hefši fylgt meš lįninu.

Kostir og ókostir

Fjallaš er um žetta ķ skżrslu sem ég skrifaš nżlega fyrir VR fyrir milligöngu Stofnunar um fjįrmįlalęsi.  Hana mį nįlgast hér - http://www.vr.is/index.aspx?groupid=476873&tabid=2355&NewsItemID=16904&ModulesTabsId=5911.  Žar fjalla ég um kosti og ókosti verštryggšra lįna; einn ókostur verštryggšra lįna eru įlitamįl varšandi śtreikning vķsitölutengingarinnar.  Annar ókostur verštryggšra lįna er freistnivandi sem myndast viš śtlįn, ž.e. aš lįnveitandi žarf sķšur aš hafa įhyggjur af veršbólguskotum.  Sį ókostur helst jafnvel žó aš višmišun vķsitölu sé ķbśšaverš.  Žvķ er nišurstaša mķn aš hįmark verštryggšra lįna tengt hverju veši eigi aš vera skżrt og legg ég fram tillögu um aš sś prósenta sé 50%.  Afgangurinn verši veittur ķ óverštryggšum lįnum.

Rétt er aš geta žess aš viš lokafrįgang skżrslunnar var dęmi į blašsķšu 19. breytt og įkvešiš var aš nota töluna 10 milljónir ķ staš 1 milljón.  Žaš vildi ekki betur til en aš nokkrar tölur uppfęršust ekki ķ afborgana hlutanum ķ töflu 1.  Nišurstašan var žó rétt og bśiš er aš leišrétta žetta ķ uppfęršri śtgįfu. 

Aš lokum mį geta žess aš Žorsteinn Helgi Steinarsson dregur fram skemmtilegan samanburš į hękkun neysluvķsitölu og hśsnęšisvķsitölu žar sem fram kemur hversu hśsnęšisvķsitalan hękkaši umfram neysluvķsitölu į blogg sķšu sinni, sjį hér - thorsteinnhelgi.blog.is/blog/thorsteinnhelgi/entry/843834/ - grein hans er į svipušum nótum og žessi og er vel žess virši aš lesa.

Višbót 12.15 - Žessi grein hefur vakiš töluverša athygli og birtist mešal annars sem frétt į mbl.is og eyjan.is.  Ein góš athugasemd į eyjan.is er aš 16% vs 18% samanburšurinn sé ekki alveg réttur žvķ aš veršbólga hefur įtt sér staš sķšan aš hruniš įtti sér staš og žvķ sé nśverandi krafa um leišréttingu ekki nęstu žvķ jafn mikil og lżst er ķ dęminu (samkvęmt tölum Hagstofu Ķslands hefur veršbólga aukist um 16% į tķmabilinu).  Samkvęmt žvķ dragi nśverandi krafa um lękkun vķsitöluna einungis į svipašan staš og hśn var ķ kringum hrun en hefši hśsnęšisvķsitalan veriš viš lżši vęri höfušstóll lįna ķ kringum 14% lęgri. 

Ég gerši mér grein fyrir žessu en žar sem aš hśsnęšisverš hefši lķklegast aldrei fariš ķ žęr hęšir sem žęr fóru ķ hefši vķsitala ķbśšaveršs veriš viš lżši žį įkvaš ég aš sleppa žeirri umręšu.  Ég hefši betur bętt viš einni setningu varšandi žetta atriši en bošskapurinn er žó hin sami.

mwm


Verštrygging fjįrskuldbindinga - verštryggšir eša óverštryggšir vextir?

VR baš mig nżlega fyrir milligöngu Stofnunar um fjįrmįlalęsi aš skrifa skżrslu varšandi verštryggingu.  Hugmyndin var aš draga saman helstu atriši varšandi verštryggš lįn, śtskżra žau į mannamįl og veita samanburš į verštryggšum og óverštryggšum lįnum.  Einnig var ég bešinn um aš fjalla um kosti og ókosti slķkra lįna, meta hvort lįnaformiš vęri heppilegra og koma fram meš tillögur um śrbętur ķ lįnamįlum.

Žaš var heišur aš vera bešinn um aš vinna slķkt verkefni sem ég tel vera mikilvęgt ķ umręšu sem hefur oft veriš į villigötum.  Margoft hefur veriš fjallaš um naušsyn žess aš samantekt um žetta mikilvęga mįl sé fyrir hendi en lķtiš hefur veriš gert ķ žvķ aš koma fram meš heilstęša mynd į mįlinu.  Žetta var žvķ spennandi verkefni sem ég hafši mikla įnęgju aš vinna ķ.  Žó ég segi sjįlfur frį žį tel ég žetta vera frįbęrt framtak hjį žessum stofnunum.  Žvķ mį viš bęta aš ég hafši ekki myndaš mér afmarkaša skošun ķ mįlinu įšur en vinnan hófst, ég sį bęši kosti og galla viš bęši lįnaform.

Eins og gerist žegar unniš er aš verkefnum, eins og til dęmis višskiptaįętlunum, žį opnast smįm saman nżr heimur fyrir manni og betur sést žį hvaš skipti mįli.  Meš žvķ aš skilgreina peninga sem nokkurs konar gjaldmišil į vörum og séu žeir lįnašir sé žaš svipaš žvķ aš veriš sé aš leigja vörurnar, til dęmis bķlaleiga, žį skiptir lįnstķminn afar miklu mįli.  Sömu sögu mį segja um lįn.  Verštryggš lįn eru ķ ešli sķna afar löng lįn žvķ veriš er aš lįna stöšugt nż lįn vegna veršbólgu sem leggjast ofan į höfušstól lįnanna.  Žaš kemur ekki fram ķ skżrslunni en žetta setur įkvešiš spurningarmerki um žaš hversu įreišanleg greišslumöt eru.

Nišurstaša skżrslunnar į hugsanlega eftir aš valda einhverjum deilum, lķklegast af žvķ aš ég tel verštryggš lįn hafa įkvešna kosti.  Žar meš er žó ašeins hįlf sagan sögš, ókostir verštryggingar eru lķka til stašar sem skżršir eru ķ skżrslunni.

Nokkrar hugmyndir um śrbętur ķ lįnamįlum eru dregnar fram.  Ein er aš žak verši sett į verštryggš lįn tengt hverju veši.   Ef hįmarkslįn til hśsnęšiskaupa er til dęmis 75% (ég tel aš 90% lįn séu of hį višmišun) af fasteignamati hśsnęšis en hįmarkslįnhlutfall ašeins 50% žį žyrfti lįntaki aš taka afgang lįns ķ óverštryggšu lįnafyrirkomulagi.  Óverštryggš lįn hafa veriš sögulega slakari og ęttu aš vera žaš samkvęmt fręšunum en meš žvķ aš hafa hluta lįna ķ žvķ formi žį hafa stżrivextir meiri įhrif og vitund almennings į lįnakostnaši eykst.  

Fram hafa komiš hugmyndir um aš bjóša einungis upp į óverštryggš lįn.  Fjallaš er um kosti žess ķ skżrslunni en žaš gętu einnig veriš ókostir tengdir slķkum lįnum.  Ég fjalla ķ vikunni um hugsanlega ókosti.

Skżrsluna mį nįlgast į vefslóš VR hér.

Einnig er vert aš benda į aš rįšstefna um verštryggingu veršur į vegum ofangreindra stofnanna ķ HR ķ dag.  Žar mun ég fjalla ķ stuttu mįli um helstu atriši skżrslunnar og ašrir fyrirlesarar fjalla um ašra žętti tengda verštryggingu.    Žaš er takmarkaš sętaframboš svo ég męli meš žvķ aš fólk skrįi sig hér, žaš veršur lķklegast hśsfyllir.  Dagskrįin er hér aš nešan.

 

Kl. 12:05 – 12:20  Mįr Wolfgang Mixa, skżrsluhöfundur, kynnir helstu nišurstöšurnar
Kl. 12:20 – 12:35Katrķn Ólafsdóttir, lektor viš Višskiptadeild ķ Hįskólanum ķ Reykjavķk, fjallar um launažróun og sveigjanleika vinnumarkašar
Kl. 12:35 – 12:50Įsgeir Danķelsson, forstöšumašur rannsóknar- og spįdeildar Sešlabanka Ķslands, fjallar um vexti, verštryggingu og peningamįlastefnu
Kl. 12:50 – 13:05 Gušrśn Ragnheišur Jónsdóttir, deildarstjóri vķsitöludeildar Hagstofu Ķslands, fjallar um vķsitölu neysluveršs
Kl. 13:05 – 13:30Pallboršsumręšur meš žįtttakendum įsamt Jóni Žór Sturlusyni

 

mwm


Óverštryggš lįn

Žaš er įkvešin tķska ķ umręšunni ķ dag aš heimta nišurfellingu verštryggingar og aš óverštryggš lįn komi ķ žeirra staš.  Hefur til dęmis veriš bent į aš óverštryggš lįn gętu veriš breytileg, sem vęntanlega dregur śr įhęttuįlagi sem lįnveitandi kemur yfir į lįntaka vegna óvissu vegna veršbólgu.  Óverštryggš lįn eru ķ sjįlfu sér góšur valmöguleiki en ekki naušsynlega sś töfralausn sem margir halda.

Gallar óverštryggšra lįna

Ķ fyrsta lagi hafa óverštryggš lįn veriš lįntakendum dżrari ķ gegnum tķšina og eru auk žess samkvęmt fręšunum aš öllu jöfnu óhagstęšari fyrir žį.  Óverštryggš lįn hafa sķšan 1995 veriš meš u.ž.b. 2% hęrri nafnvexti en verštryggš lįn og svipaša sögu mį segja um lįnakjör įrin fyrir žann tķma.

Ķ öšru lagi fylgja breytilegir nafnvextir almennt veršbólgu.  Meš žvķ aš rżna ķ tölum Hagstofu Ķslands sést aš mešal įrsveršbólga frį įrinu 1940 hefur veriš tęplega 16%.  Eftir óšaveršbólgu į 8. og 9. įratugnum hefur hśn hjašnaš smįm saman en hefur žó veriš rśmlega 5% undanfarna tvo įratugi, sem er töluvert meira en ķ nįgrannalöndum okkar. 

Samsetning nafnvaxta óverštryggšra lįna eru raunvextir, įętluš veršbólga og įhęttuįlagi vegna óvissu um veršbólgu.  Žetta įhęttuįlag er ašalįstęša žess aš óverštryggš lįn hafa veriš lįntakendum dżrari.  Ķ ljósi žess hversu veršbólga hefur veriš landlęg į Ķslandi er vart hęgt aš gera rįš fyrir aš almenn óverštryggš lįn fįist į ešlilegum kjörum fyrir lįntakendur.

Óverštryggš lįn meš breytilegum vöxtum

Almennt eru óverštryggš lįn meš jöfnum afborgunum (ekki jafnborgunum eša m.ö.o. annuitet lįn).  Ég held žessa umręšu viš slķk lįnaform. 

Vęri ašeins lįnaš meš óverštryggšum vöxtum gęti komiš upp sś staša aš lįntakar lendi ķ miklu hęrri greišslubyrši en žeir gera upphaflega rįš fyrir.  Hefši bandarķskur lįntaki tekiš til aš mynda tekiš 30 įra óverštryggt lįn ķ upphafi įrs 1972 hefši vaxtaprósentan veriš ķ tęplega 8%.  10 įrum sķšar hefši hann veriš bśinn aš greiša nišur žrišjung af lįninu.  Vextir höfšu hins vegar hękkaš gķfurlega į tķmabilinu og mį įętla aš vaxtakostnašur vęri oršinn rśmlega 16%.  Mišaš viš $300,000 lįn hefši vaxtakostnašur fyrsta įriš veriš ķ kringum $24,000.  10 įrum sķšar, žrįtt fyrir aš bśiš vęri aš greiša nišur žrišjung höfušstóls, žį vęri vaxtakostnašur kominn ķ $32.000.  Raunkostnašur vaxta vęri lķklegast lęgri žar sem aš vaxtastig og veršbólga helst almennt ķ hendur en augljóslega vęru breytileg óverštryggš lįn undir žessum kringumstęšum óvinsęl.

Ofangreint dęmi er aušvitaš öfgafullt ķ sögu bandarķskra vaxtabreytinga.  Žvķ mišur į slķkt ekki viš um Ķsland, hér hefur vaxtastig veriš eins og jó-jó ķ gegnum tķšina enda tók žaš ašeins örfį įr aš stżrivextir fęru śr rśmum 5% ķ 18%, žar sem žeir reyndar stöldrušu stutt viš.  Greišslubyrši óverštryggšra lįna hefši gjörbreyst.

Óverštryggš lįn žį slęmur kostur?

Žar meš er ekki sagt aš óverštryggš lįn séu slęmur kostur.  Žau eru, aftur į móti, engin töfralausn og sögulega og fręšilega séš dżrari fyrir lįntakendur.  Ašalmarkmišiš er aš lękka raunvaxtastig og žaš gerist ekki į einni nóttu.  Mešal annars žarf aš vanda śtlįn betur og draga śr žeim. 

Fjallaš er um žetta og fleira tengt verštryggingu į rįšstefnunni Er verštryggingin velferšarkerfi fjįrmagnseiganda? sem er ķ boši VR.  Kynni ég žar skżrslu sem VR lét gera um verštryggingu fjįrskuldbindinga og auk žess verša stuttar framsögur um vexti, verštryggingu og hśsnęšismįl frį żmsum sjónarhornum og aš lokum pallboršsumręšur.  Višburšurinn veršur fimmtudaginn, 30. september ķ HR kl. 12.  Žaš er takmarkaš sętaframboš og žvķ vissara aš skrį sig į www.vr.is.

mwm

 


Enron - The Smartest Guys in the Room

 Žaš vakti takmarkaša athygli žegar aš bókaumfjöllun mķn um Enron bókina The Smartest Guys in the Room birtist į sķšum Morgunblašsins ķ lok įrsins 2004.  Ég man hins vegar vel eftir samtali viš įkvešna manneskju sem sagšist hafa miklar įhyggjur af žvķ aš einmitt svipaš vęri aš eiga sér staš ķ ķslenskum bönkum į žeim tķma.  Ekki löngu sķšar var heimildarmynd byggš į bókinni sżnd ķ kvikmyndahśsum, žaš var nįnast tómur salur žegar aš ég kom aš sjį myndina, og žó var hśn ķ litlum sal.

Žvķ er žaš įhugavert hversu mikil spenna er fyrir leikritinu sem brįšlega veršur frumsżnt hérlendis meš sama višfangsefni.  Žaš sem er e.t.v. merkilegast er hversu oft sömu hlutirnir viršast hafa gerst sķšasta įratug.  Fręšimašur sem stundar rannsóknir į "menningu" bankamanna sagši nżlega viš mig aš žaš sem hann undrist mest er aš engin lexķa viršist hafa veriš numin af hruninu tengdu Long Term Capital Management įriš 1998, dot.com bólunni ķ upphafi įratugarins og Enron.

Žaš er žess virši aš lesa bókina aftur žvķ margt af žvķ sem geršist innan žess fyrirtękis endurspeglušu žvķ mišur margir ķ fjįrmįlageiranum, mķnum geira, ķ ekki minna męli.  Aš nešan er upphafleg gagnrżni mķn skrķfuš fyrir tępum 6 įrum sķšan.

The Smartest Guys in the Room

Höfundar: Bethany McLean & Peter Elkind

Mįr Wolfgang Mixa

Žaš kann aš vera fjarlęg tilhugsun ķ dag en įriš 2000 endaši vel hjį Enron. Mitt ķ öllu hruninu į gengi hlutabréfa hękkaši gengi fyrirtękisins um tęp 90% į įrinu og var markašsveršmęti žess um 70 milljaršar dollara. Jeffrey Skilling hafši ekki veriš nema nokkra mįnuši ķ framkvęmdastjórastarfinu žegar Worth-tķmaritiš valdi hann sem nęstbesta framkvęmdastjóra landsins, ašeins Steve Balmer hjį Microsoft žótti standa honum framar. Fortune-tķmaritiš valdi fyrirtękiš eitt af framsęknustu fyrirtękjum sjötta įriš ķ röš og greiningarašilar fjįrfestingarbankanna męltu nęstum žvķ allir meš kaupum ķ hlutabréfum žess. Bjartsżnin, ķ žaš minnsta śt į viš, var žvķ oršin taumlaus. Skilling hélt žvķ fram į fundi ķ įrsbyrjun 2001 meš greiningardeildum aš hann teldi aš fyrirtękiš ętti aš vera 50% hęrra en žįverandi markašsvirši gęfi til kynna. Mįnuši seinna į fundi meš starfsmönnum kom Skilling fram meš žį hugmynd aš fyrirtękiš, sem žau sjįlf skilgreindu sem "leišandi orkufyrirtęki heimsins," yrši einfaldlega skilgreint sem "leišandi fyrirtęki heimsins," og var žį įtt viš markašsvirši. General Electrics hafši žį, sem ķ dag, žann heišur og var žaš žį um sexfalt meira virši en Enron. Ķ staš žess aš vaxa meš žessum hraša var Enron lżst gjaldžrota įšur en įriš hafši runniš sitt skeiš.

Mikiš hefur veriš fjallaš um ašdraganda og žį atburši sem uršu Enron svo skyndilega aš falli. Fįir hafa žó fengiš almennilega sżn ķ žį fléttu atburša meš heildręnum hętti, enda var rekstur fyrirtękisins ķ öllum atrišum afar flókinn. Haustiš 2003 kom śt bók sem reynir aš varpa ljósi į atburšarįsina og nefna höfundarnir, Bethany McLean og Peter Elkind, hana žvķ kaldhęšnislega nafni The Smartest Guys in the Room: The Amazing Rise and Scandalous Fall of Enron. Persónur bókarinnar eru svo margar aš ķ upphafi hennar er listi yfir "söguhetjur", svipaš og gerist best ķ rśssneskum stórsögum žó svo aš fjórir ašilar séu mest įberandi.

Bókin hefst meš lżsingu į žvķ aš žrįtt fyrir allar žęr milljónir dollara sem hann hafši įunniš sér hjį Enron įkvaš Cliff Baxter, einn af hęst settu yfirmönnum Enron, aš fyrirfara sér ķ ljósi žeirrar aušmżkingar sem fylgdi gjaldžrotinu og til aš foršast žęr yfirheyrslur sem óumflżjanlega voru framundan. Žaš upphaf gleymist ekki viš lestur bókarinnar; žaš voru ekki ašeins fjįrmunir sem töpušust ķ miklum męli, persónulegu harmleikirnir voru einnig margir. Frįsögnin snżr svo aftur ķ tķmann og fjallar um tilurš fyrirtękisins frį grunni. Lżst er hvernig Ken Lay smįm saman vinnur sig śr žvķ aš vera fįtękur strįkur ķ aš verša forstjóri stórs orkufyrirtękis ķ krafti dugnašar og gįfna. Lay byrjaši į žvķ aš stękka fyrirtękiš hratt meš skuldsettum yfirtökum į fyrirtękjum meš gastengingar til Kalifornķu og Flórķda. Kenningin var aš meš afléttingu hafta (de-reglulation) kęmi markašsverš gass til meš aš endurspeglast ķ framboši og eftirspurn; žau fyrirtęki sem ęttu bestu gastengingarnar yršu leišandi ķ slķku višskiptaumhverfi. Žaš kom ekki į daginn. Eftir sameiningu viš annaš fyrirtęki, sem var sķšan nefnt Enron Oil, var Enron fljótlega komiš ķ fjįrmagnsvandręši. Allar deildir žess skilušu tapi aš einni undanskilinni. Lķtil višskiptastofa žess ķ Valhalla, śthverfi New York borgar, skilaši miklum hagnaši į stöšutökum tengdum olķu. Žvķ leit Lay ķ hina įttina žegar upplżsingar um aš mišlararnir vęru lķklega ekki allir žar sem žeir voru séšir. Slķkt kom rękilega ķ bakiš į Enron žegar ķ ljós kom aš mišlararnir höfšu brotiš allar innri verklagsreglur og vešjaš allt of mikiš į lękkun į verši olķu, sem žrjóskulega hękkaši stöšugt ķ verši. Tapiš var žaš mikiš aš į tķmabili voru heildareignir fyrirtękisins minni en heildarskuldir žess. Žó svo aš Lay hafi haldiš ķ framhaldi af žvķ tilfinningažrungna ręšu meš starfsmönnum fyrirtękisins žar sem hann hét žvķ aš slķkt kęmi aldrei fyrir aftur įtti annaš eftir aš koma ķ ljós. Ķ raun mį segja aš žar hafi vķsirinn aš falli Enron strax myndast; skammtķmasjónarmiš rķkjandi, stjórnleysi, lygar um raunverulega stöšu fyrirtękisins og ašgeršarleysi svo lengi sem menn högnušust burtséš frį mešulunum til žess.

Lay hóf aš rįša til sķn vini og kunningja įsamt nżśtskrifušum nemum sem žóttu framśrskarandi. Mešal žeirra voru Rebekka Mark og Jeffrey Skilling. Mark hafši umsjón meš samningagerš į alžjóšavķsu viš kaup Enron į żmsum virkjunum og fyrirtękjum tengdum orkugeiranum. Hśn žótti įköf viš samningagerš enda var hśn fyrst og fremst veršlaunuš fyrir fjölda samninga, žó svo aš mörgum yrši žaš fljótlega ljóst aš oft vęri veriš aš kaupa köttinn ķ sekknum. Skilling hafši allt ašrar hugmyndir varšandi stefnu Enron. Hann var, eins og Lay, sannfęršur um aš afnįm samkeppnishafta vęri į nęsta leiti. Žvķ lagši hann įherslu į aš efla fyrirtękiš į sviši višskipta meš orku, enda augljóst ef slķk sżn yrši aš veruleika aš žar yrši hęgt aš gera mikil višskipti. Ķ fyrstu voru slķk višskipti įbatasöm. Ķ ofurkrafti žess aš fį sem hęsta bónusa sem fyrst voru samningar, jafnvel langtķmasamningar, bókfęršir mišaš viš markašsvirši, oft reiknašir śt frį eigin lķkönum fyrirtękisins. Ekki leiš į löngu žangaš til aš allir langtķmasamningar voru bókfęršir mišaš viš bjartsżnustu spįr og tekjufęršir alla sķna lķfstķš strax. Meš žvķ aš tekjufęra samninga meš žessum hętti varš stöšugt erfišra aš sżna fram į vöxt tekna. Žar sem Skilling einblķndi į skammtķmasjónarmiš var ekkert svigrśm til aš jįta minnkandi tekjustreymi. Žegar allir leišir virtust lokašar viš aš auka tekjur Enron kom Andrew Fastow til sögunnar. Hann var snillingur ķ žvķ aš setja saman afleidda samninga sem ekki ašeins huldu minnkandi hagnaš heldur einnig auknar skuldir (og hagnašist sjįlfur ķ leišinni sem "fjįrfestir" įn vitundar stjórnar Enron). Meš slķkum bókhaldsbrögšum og misnotkun į afnįmi samkeppnishafta į orku ķ Kalifornķu tókst Enron aš halda žvķ fram aš rekstur fyrirtękisins stęši ķ blóma ķ einhvern tķma. Žegar spįkaupmenn smįm saman komust į sporiš hrundi spilaborgin į ótrślega skömmum tķma eins og alkunna er.

The Smartest Guys in the Room er višamikil bók sem lżsir ķ smįatrišum žeim atburšum sem uršu Enron aš falli. Žaš er ķ raun ótrślegt hversu mikinn efniviš höfundar hafa tekiš saman og komiš saman ķ heilsteyptum verkum į svo skömmum tķma. Persónulżsingar eru sterkar og veita lesandanum innsżn ķ žį mannlegu žętti sem keyršu įfram žį tįlsżn sem Enron var. Kaflinn "žegar svķnin gįtu flogiš" veitir stórskemmtilega innsżn ķ žaš hvernig fyrirtękiš gat plataš heila hjörš af virtum greiningarašilum um stöšu fyrirtękisins. Höfundar liggja ekkert į žeim skošunum sķnum aš stjórnendur og stór hluti yfirmanna (auk endurskošenda žess og fjįrmįlafyrirtękja) hafi įtt sök į žvķ hvernig fór, žó svo aš ekki sé lagšur beinn dómur į žaš hvort žeir allir geti talist vera saknęmir. Fyrir žį sem vilja kynna sér nįiš upphaf og endalok Enron er žvķ hér um mjög góša bók aš ręša.

Birtist ķ Morgunblašinu, 9.desember, 2004


Lög ungra veršbréfagutta og Hrunsins

Hef veriš meš skošanakönnun į léttum nótum ķ töluveršan tķma žar sem spurt er hvaša lag eigi best heima ķ lögum ungra veršbréfagutta.  Nś žegar aš 365 hafa svaraš, ein manneskja fyrir hvern dag įrsins, set ég punktinn į žetta. 

Ég žóttist vita aš ABBA og Pink Floyd yršu ķ efstu sętunum en annaš kom į daginn.

Mest kom į óvart aš 10 CC voru efstir meš lagiš Wall Street Shuffle.  Meš h.u.b. jafn mörg atkvęši var Gilligill lagiš Pabbi minn er miklu rķkari en pabbi žinn.  Žessi lög fengu fleiri en 5% atkvęša:

Wall Street Shuffle - 10 CC 21,6%

Pabbi minn er rķkari en pabbi žinn - Gilligill 21,1%

You Never Give Me Your Money - The Beatles 8,2%

Jakkalakkar - Bubbi (1992) 7,7%

Sirkśs Geira Smart - Spilverk Žjóšanna 6,8%

Money - Pink Floyd 6,8%

Money, Money, Money - ABBA 6,0%  

Ég var aš spį ķ aš vera meš könnun um lag Hrunsins en tel aš Ourlives séu žar augljósir sigurvegarar meš laginu We Lost the Race.  Hęgt er aš sjį lagiš hér - http://www.youtube.com/watch?v=sbVml3P4FBY  


HS Orka – Verš og kaupverš

Ķ allri umręšunni um sölu HS Orku hefur lķtiš fariš fyrir raunverulegu veršmęti fyrirtękisins og hvort sala fyrirtękisins sé į verši sem er nįlęgt raunvirši, burtséš frį hugmyndum um réttmęti žess aš selja fyrirtękiš til einkaašila.  Veriš er aš rannsaka ferli sölunnar og fjalla um hugsanlegar ašrar leišir ķ žeim efnum.  Hér verša ķ stuttu mįli tekin saman nokkur atriši varšandi veršmat į HS Orku.  Höfundur mun breyta nišurstöšum komi fram athugasemdir sem hafa įhrif į forsendur veršmats.

Samkvęmt upplżsingum höfundar hefur Magma keypt h.u.b. allt hlutafé HS Orku fyrir rśmlega 31 milljarša (MJ).  Af žeirri upphęš eru u.ž.b. 13 MJ greiddir meš reišufé og afgangurinn er fjįrmagnašur meš lįnum meš tryggingar ķ bréfum Magma ķ HS Orku sem greišast meš lįgum vöxtum.

Eigiš fé

Ein af algengustu leišum viš aš meta fyrirtęki meš stöšuga afkomu er aš lķta til eigin fjįr žess.  Ķ tilfelli HS Orku er hins vegar fįtt sem gefur til kynna aš um stöndugan rekstur sé aš ręša žegar aš žróun eigin fjįr er skošuš.  Ašalįstęša žess er sś aš stjórnendur fyrirtękisins fjįrmögnušu reksturinn meš erlendum lįnum.  Ekki žarf aš fara mörgum oršum um žaš hversu óskynsamlegt slķkt er žegar um ķslenskt orkufyrirtęki er aš ręša.  Nišurfęrsla eigin fjįr vegna gengistaps slķkra lįna įriš 2008 var rśmlega 10 MJ. Til višbótar mį nefna aš skipting félagsins (ķ HS Orku og HS Veitur) varš til žess aš eigiš fé HS Orku lękkaši u.ž.b. 1 ½ MJ. 

Eigiš fé hefur sveiflast frį žvķ aš vera tępir 20 MJ ķ įrsbyrjun 2008, nišur ķ tępa 6 MJ ķ lok sama įrs en sķšasta įramótauppgjör sżndi eigiš fé uppį 14 MJ. Višskiptavild er tępur 1 MJ ķ bókum félagsins, sem ég dreg frį žeim 14 MJ skrįš sem eigiš fé sķšustu įramót.  Mišaš viš 13 MJ eigin fjįr sķšustu įramóta er söluveršiš tiltölulega hįtt; veriš er aš greiša 30 krónur fyrir hverja 13 krónur ķ kistum félagsins.  Žaš er umhugsunarefni hvernig fyrirtękiš er fjįrmagnaš og aš stór hluti žess sé seldur žegar eiginfjįrstašan hefur hrapaš vegna falls gjaldmišils okkar vegna óįbyrgrar įkvaršana ķ lįntökum.

Rekstur

Mišaš viš nśverandi rekstrarstöšu er fyrirtękiš alls ekki góšur fjįrfestingarkostur.  Ķ óbreyttu įstandi dekkar hagnašur af reglulegri starfsemi ekki mikiš meira en ešlilegan vaxtakostnaš sem ég tel ętti aš vera nįlęgt 8% į įri, eša um 2% hęrri kröfu en įvöxtunarkrafa rķkisbréfa.

Žvķ er ljóst aš reksturinn stendur einungis undir įvöxtunarkröfum meš žvķ aš hagręša töluvert ķ rekstri og hękka gjaldskrį.  Talsmenn Magma hafa  raunar ekki leynt žvķ aš hękkun gjaldskrįr sé lķklegast ķ buršarlišnum.  Ķ žessu samhengi mį nefna aš raforkuverš til einstaklinga ķ Bretlandi er tęplega tvöfalt hęrra en hérlendis.  Tekjur af raforkuframleišslu eru žó um 2/3 af tekjuhliš fyrirtękisins og gera mį rįš fyrir aš żmsir langtķmasamningar séu žar fyrir hendi žar sem ekki sé hęgt aš breyta gjaldskrį meš litlum fyrirvara.  Miša ég žvķ ašeins viš 30% hękkun į gjaldskrį raforkusölu og –framleišslu, sem hękkar tekjur HS Orku um 2 MJ.  Ég geri ekki rįš fyrir aš orkunotkun minnki viš hęrri gjaldskrį, vart fer fólk aš taka ķsskįpa sķna śr sambandi (ekki er hęgt aš hękka verš į vatni žó nema samkvęmt veršlagsįkvęšum). Mišaš viš žessa hękkun nęst u.ž.b. 2 MJ króna įrlegur hagnašur og fęst kaupveršiš til baka (pay-back period) į u.ž.b. 15 įrum.  Svipuš įvöxtun fęst meš žvķ aš fjįrfesta einfaldlega ķ rķkisbréfum.

Samkvęmt ofangreindum upplżsingum er veriš aš kaupa HS Orku į hįu verši.  Ég tek ekki tillit til žįtta s.s. aukna framleišslu į orku, jafnvel enn hęrri gjöldum og hugsanlegri slökun ķ žjónustu, allt žęttir sem gętu aukiš hagnaš verulega.

Kaupverš og yfirtökuverš

 

Eins og fyrr kemur fram gera žessir śtreikningar rįš fyrir aš kaupveršiš sé rśmlega 31 MJ.  Į žaš hefur žó veriš bent į ašeins um 13 MJ er lagt fram sem reišufé, afgangur eru yfirteknar skuldir.  Žetta svipar örlķtiš til mismunar markašsviršis fyrirtękis og yfirtökuveršs žess.  Markašsvirši er almennt žaš virši sem vķsaš er ķ žegar fjįrfest er ķ fyrirtękjum en yfirtökuverš er, eins og nafniš gefur til kynna, žaš verš sem žarf aš leggja fram viš yfirtöku.  Žį er bęši rekstur keyptur og einnig tekur kaupandi yfir nettóskuldir fyrirtękis, sjį nįnar skilgreiningu hér http://www.investopedia.com/terms/e/enterprisevalue.asp.  Oft eru skilmįlar ķ lįnasamningum aš kröfuhafar verši aš samžykkja slķkar yfirtökur til aš tryggja stöšu sķna.

 

Auk žess er almennt hlutfall viš aršsemisśtreikning öšruvķsi undir slķkum ašstęšum.  Almennt er litiš til hagnašar įšur en kostnašur vegna afskrifta og vaxtakostnašar lękka hann, sjį http://www.investopedia.com/terms/e/ev-ebitda.asp.  Mišaš viš tölur sķšasta įrs var vergur hagnašur rśmlega 2 MJ. Mišaš viš žetta er margfaldarinn (eins og ķ dęminu aš ofan) 15, sem er tiltölulega lįgt hlutfall fyrir fyrirtęki, jafnvel meš jafn stöndugan og eftirsóknarveršan grunnrekstur og HS Orka. 

Žaš mį žvķ segja aš mišaš viš óbreyttar ašstęšur sé markašsviršiš 31 MJ sé ekki ķ sjįlfu sér śtsöluverš, ég tel žaš vera raunar frekar hįtt.

En hver er raunveruleg fjįrfesting?

Viš fyrstu sżn viršist žetta kauptilboš žvķ vera frekar hagstętt fyrir seljendur HS Orku en žegar betur er gįš kemur annaš ķ ljós. Samkvęmt mķnum śtreikningum yfirtekur Magma skuldir uppį tęplega 15 MJ.  Žessar skuldir eru į žaš lįgum vöxtum aš nśvirši žeirra er um 4 MJ lęgra.  Til aš bęta grįu ofan į svart fę ég ekki betur séš en aš eina vešiš er hlutabréf Magma ķ HS Orku.  Auk žess fęr Geysir Green Energy hlutabréf ķ Magma.  Fari allt į versta veg er žvķ mesta hugsanlega tap fjįrfesta Magma viš kaup žess į HS Orku rśmlega 13 MJ, įhęttan af hinum hluta fjįrfestingarinnar žarf Magma ekki aš bera.  Įhęttan liggur aš mestu hjį OR og Reykjanesbę, helstu seljendum HS Orku.  Žvķ skilgreini ég fjįrfestingu fyrirtękisins ķ HS Orku, ž.e. žaš fé sem Magma leggur til, sem ašeins 13 MJ.  31 MJ veršur žvķ tęplegast skilgreint sem yfirtökuverš.

Ljóst er žvķ aš verši gjaldskrįrhękkun „ašeins“ um 30% fęst įvöxtun (ROI, nįnar tiltekiš http://www.investopedia.com/terms/r/returnoninvestment.asp ) sem nemur ķ kringum 15-20%.  Önnur leiš til aš lķta į dęmiš er aš eigiš fé fyrirtękisins, 13 J, fęst meš žvķ aš leggja ašeins śt sömu upphęš.

Samantekt

Af žessu mį rįša aš įhęttan sem Magma leggur ķ kaupum į HS Orku er lķtil.  Söluveršiš er žvķ lįgt; hefši fengist 31 MJ ķ beinhöršum peningum og samningum um orkuverš til einstaklinga og įkvęši um hvernig fariš vęri meš aušlindirnar vęri dęmiš hugsanlega öšruvķsi.  Eins og fram hefur komiš var stór hluti žessara višskipta ekki į vegum rķkisins en lagasetningar um nżtingu hefšu aušvitaš įtt aš vera til stašar įšur en lagt var af staš meš einkavęšingu.   

 

Einnig er žaš merkilegt hversu litlar og strjįlar upplżsingar eru varšandi žessi višskipti.  Žaš er kaldhęšni aš skśffufyrirtękiš Magma veitir bestu upplżsingarnar um žau, sjį hér http://www.magmaenergycorp.com/i/pdf/FS31Mar10.pdf. 

Ašrar leišir

Ég furša mig į žvķ aš engin(n) ķ stjórnkerfinu hafi komiš fram meš hugmyndir ķ orkumįlum Ķslands į svipašan veg og norsku leišina*.  Rķki og sveitafélög gętu įtt 40% ķ félagi, leišandi fjįrfestir gęti įtt įkvešna prósentu og almenningur gęti svo įtt afganginn.  Meš žessu héldist ašhald ķ rekstri, įkvešinn ašili hefši hag af meiri hagnaš en opinberir ašilar hefšu įkvešiš neitunarvald į ašgeršum sem fęlu ķ sér of mikla įhęttu (žaš žyrfti augljóslega aš skilgreina žaš hlutverk ķ ljósi reynslunnar).  OR er gott dęmi um aš orkufyrirtęki einungis ķ opinberri eigu er ekki naušsynlega besta lausnin varšandi eignarhald ķ orkufyrirtękjum.  Bankar eru į hinn bóginn dęmi um slęmu hlišar žess aš einkavęša ķ topp en meš įbyrgš landsmanna.  Žetta fyrirkomulag myndi minnka til muna žaš vantraust sem augljóslega rķkir varšandi nśverandi söluferli HS Orku.

Auk žess hefur ógegnsętt ferli ķ sölu orkufyrirtękja aukiš ótrśveršugleika žeirra.  Ég į bįgt meš aš trśa žvķ aš stöndug erlend orkufyrirtęki hafi ekki įhuga į fjįrfestingum ķ ķslenskri orku.  Sjįlfur hef ég komiš žvķ į framfęri viš 4 rįšherra aš fjįrfestingarstjóri eins af stęrstu orkufyrirtękjum heims, skrįš ķ kauphöllum, hafi haft samband viš mig vegna įhuga hans į kaupum ķ geiranum hér.  Višbrögšin hafa veriš h.u.b. engin.  Hvaš veldur įhugaleysinu er mér hulin rįšgįta.

 

*Fjallaš er um norsku leišina į forsķšu Fréttablašsins ķ dag.  Betra seint en aldrei į lķklegast viš ķ žessu tilfelli.

 Višbót:  Viš vinnslu žessarar samantektar rįšfęrši ég mig viš örfįa einstaklinga.  Einn žeirra hafši samband viš DV žvķ honum blöskraši įhugaleysi stjórnvalda į įhuga erlendra fjįrfesta.  DV tók viš mig vištal ķ framhaldi af žvķ og birtist žaš ķ blašinu ķ dag. 

 


Nęsta sķša »

Innskrįning

Ath. Vinsamlegast kveikiš į Javascript til aš hefja innskrįningu.

Hafšu samband