Verðtrygging fjárskuldbindinga - verðtryggðir eða óverðtryggðir vextir?

VR bað mig nýlega fyrir milligöngu Stofnunar um fjármálalæsi að skrifa skýrslu varðandi verðtryggingu.  Hugmyndin var að draga saman helstu atriði varðandi verðtryggð lán, útskýra þau á mannamál og veita samanburð á verðtryggðum og óverðtryggðum lánum.  Einnig var ég beðinn um að fjalla um kosti og ókosti slíkra lána, meta hvort lánaformið væri heppilegra og koma fram með tillögur um úrbætur í lánamálum.

Það var heiður að vera beðinn um að vinna slíkt verkefni sem ég tel vera mikilvægt í umræðu sem hefur oft verið á villigötum.  Margoft hefur verið fjallað um nauðsyn þess að samantekt um þetta mikilvæga mál sé fyrir hendi en lítið hefur verið gert í því að koma fram með heilstæða mynd á málinu.  Þetta var því spennandi verkefni sem ég hafði mikla ánægju að vinna í.  Þó ég segi sjálfur frá þá tel ég þetta vera frábært framtak hjá þessum stofnunum.  Því má við bæta að ég hafði ekki myndað mér afmarkaða skoðun í málinu áður en vinnan hófst, ég sá bæði kosti og galla við bæði lánaform.

Eins og gerist þegar unnið er að verkefnum, eins og til dæmis viðskiptaáætlunum, þá opnast smám saman nýr heimur fyrir manni og betur sést þá hvað skipti máli.  Með því að skilgreina peninga sem nokkurs konar gjaldmiðil á vörum og séu þeir lánaðir sé það svipað því að verið sé að leigja vörurnar, til dæmis bílaleiga, þá skiptir lánstíminn afar miklu máli.  Sömu sögu má segja um lán.  Verðtryggð lán eru í eðli sína afar löng lán því verið er að lána stöðugt ný lán vegna verðbólgu sem leggjast ofan á höfuðstól lánanna.  Það kemur ekki fram í skýrslunni en þetta setur ákveðið spurningarmerki um það hversu áreiðanleg greiðslumöt eru.

Niðurstaða skýrslunnar á hugsanlega eftir að valda einhverjum deilum, líklegast af því að ég tel verðtryggð lán hafa ákveðna kosti.  Þar með er þó aðeins hálf sagan sögð, ókostir verðtryggingar eru líka til staðar sem skýrðir eru í skýrslunni.

Nokkrar hugmyndir um úrbætur í lánamálum eru dregnar fram.  Ein er að þak verði sett á verðtryggð lán tengt hverju veði.   Ef hámarkslán til húsnæðiskaupa er til dæmis 75% (ég tel að 90% lán séu of há viðmiðun) af fasteignamati húsnæðis en hámarkslánhlutfall aðeins 50% þá þyrfti lántaki að taka afgang láns í óverðtryggðu lánafyrirkomulagi.  Óverðtryggð lán hafa verið sögulega slakari og ættu að vera það samkvæmt fræðunum en með því að hafa hluta lána í því formi þá hafa stýrivextir meiri áhrif og vitund almennings á lánakostnaði eykst.  

Fram hafa komið hugmyndir um að bjóða einungis upp á óverðtryggð lán.  Fjallað er um kosti þess í skýrslunni en það gætu einnig verið ókostir tengdir slíkum lánum.  Ég fjalla í vikunni um hugsanlega ókosti.

Skýrsluna má nálgast á vefslóð VR hér.

Einnig er vert að benda á að ráðstefna um verðtryggingu verður á vegum ofangreindra stofnanna í HR í dag.  Þar mun ég fjalla í stuttu máli um helstu atriði skýrslunnar og aðrir fyrirlesarar fjalla um aðra þætti tengda verðtryggingu.    Það er takmarkað sætaframboð svo ég mæli með því að fólk skrái sig hér, það verður líklegast húsfyllir.  Dagskráin er hér að neðan.

 

Kl. 12:05 – 12:20	Már Wolfgang Mixa, skýrsluhöfundur, kynnir helstu niðurstöðurnar
Kl. 12:20 – 12:35	Katrín Ólafsdóttir, lektor við Viðskiptadeild í Háskólanum í Reykjavík, fjallar um launaþróun og sveigjanleika vinnumarkaðar
Kl. 12:35 – 12:50	Ásgeir Daníelsson, forstöðumaður rannsóknar- og spádeildar Seðlabanka Íslands, fjallar um vexti, verðtryggingu og peningamálastefnu
Kl. 12:50 – 13:05	Guðrún Ragnheiður Jónsdóttir, deildarstjóri vísitöludeildar Hagstofu Íslands, fjallar um vísitölu neysluverðs
Kl. 13:05 – 13:30	Pallborðsumræður með þátttakendum ásamt Jóni Þór Sturlusyni

 

mwm

Athugasemdir

[Bjarni Kjartansson, 30.9.2010 kl. 10:01]

Það verða ætíð svikasamningar, sem annar aðilinn getur breytt að vild, svo sem dæmin sanna.

Manupulering á ,,verðmæti" hinna ýmsu áhrifaþátta á verðbótastuðul, er í höndum sjóðanna og banka.  Þetta liggur nú ljóst fyrir.

Lífeyrissjóðir sem fengu að ,,fjárfesta í erlendum eignum og bréfum" hafa sumir farið svo illa út úr þeim viðskiptum, að sjóðsfélagar hafa verið skertir til muna og munu verða skertir enn svo að svíður undan.

Þjóðverjar BANNA að krukkað sé í forsendur samninga við íbúðaeigendur eftir að búið er að skrifa undir.  Vinur minn þýskur bankamaður ( stjórnandi stórs útibús í Stuttgart) segir það tukthússök, að véla menn með fagurgala til að taka lán, sem viðkomandi bankamaður hefði betri aðstæður til að vita um veilur á en viðskiptavinurinn.

 Hér varð þetta að listgrein.

 Verðtryggingu Ólafslaga verður að hrinda sem ólögum.

Miðbæjaríhaldið

[Guðmundur Ásgeirsson, 30.9.2010 kl. 10:52]

"Manupulering á ,,verðmæti" hinna ýmsu áhrifaþátta á verðbótastuðul, er í höndum sjóðanna og banka."

Hvernig var þetta svo þegar stærsti smásölukaupmaður landsins var kominn með yfirráð yfir einum bankanum? Hækkar vöruverð í búðunum = verðlag hækkar = verðtryggð eignasöfn bankans hækka = eiginfjárhlutfall bankans hækkar = kaupmaðurinn tekur mismuninn út úr bankanum í reiðufé og stingur í vasann en skilur fölsunina eftir. Verður svo svaka hissa þegar lántakarnir (sem eru líka viðskiptavinir í búðinni) lenda í greiðsluvanda vegna kaupmáttarrýrnunarinnar sem þessi flétta orsakar, gæði eignasafns bankans rýrna þegar í ljós kemur að ekkert raunverulegt var á bak við hækkunina annað en gróðafíkn kaupmannsins, og bankinn fer í kjölfarið á hausinn og tekur restina af þjóðinni með sér í svaðið. Kaupmaðurinn sem vissi lengi í hvað stefndi er löngu búinn að skipta ránsfengnum í annan gjaldmiðil og flytja úr landi, áður en allt draslið heima verður verðlaust.

Takk fyrir þessa skýrslu Már, það er full þörf á svona efni, ég renndi yfir fyrstu blaðsíðurnar og sýnist að vandað hafi verið til verksins. Mér fannst sérstaklega gaman að sjá umfjöllun þína um uppruna peninga. Það er eitthvað sem er allt of sjaldan fjallað um og útskýrt með einföldum hætti þannig að það sé skiljanlegt fyrir aðra en hagfræðinga, en þeir skilja það nú reyndar ekki allir sjálfir ef út í það er farið!. ;)

[Már Wolfgang Mixa, 30.9.2010 kl. 11:01]

Takk Guðmundur, ég lagði töluverða vinnu í þetta efni með það að sjónarmiði að gera það skiljanlegt fyrir alla en þó með fræðilegum bakgrunni. mwm

[Marinó G. Njálsson, 30.9.2010 kl. 11:16]

Mig langar að spyrja þig nokkurra spurninga og mun ég koma með þær í nokkrum færslum.

1.  Þú segir strax í inngangi:  "Aukist magn peninga umfram aukningar á vöru og þjónustu, má segja að meira magn peninga eltist við sama magn gæða.  Við það myndast verðbólga."  Er ekki hægt að segja samkvæmt því að við núverandi aðstæður, þar sem gæði vöru og þjónustu fer ört hrörnandi og peningar eiga enga leið út úr hagkerfinu, að verðbætur sem koma á fjárskuldbindingar vegna verðtryggingar fari beint út í hagkerfið sem aukin verðbólga?

2.  Einnig í innganginum segir þú:  "Verðtrygging er í sjálfu sér nálgun er miðar að því að viðhalda raungildi peninga á milli tímabila."  Er þetta ekki rangt?  Er ekki verðtrygging notuð til að viðhalda raunverðmæti eignar eða fjárskuldbindingar, þar sem verðmæti peninga fer sífellt rýrnandi?

3.  Enn í innganginum.  "Lausnin var innleiðing verðtryggðra lána þar sem að óvissa lánveitanda vegna verðtryggingar (sic) var nánast afnumin."  Ég reikna með að afnema hafi átt óvissu lánveitenda vegna verðbólgu.  En segðu mér, hvers vegna á frekar að afnema óvissu lánveitenda vegna verðbólgu og koma henni yfir á lántaka?

4.  Áfram í innganginum.  "Sífelld og há verðbólga hefur síðan gert það að verkum að verðtrygging lána hefur fests í sessi."  Er þetta virkilega rétt staðhæfing?  Frá því 1. janúar 1991, þ.e. 237 mánuðum, hefur verðbólga mælst 119 sinnum undir 4%, þar af var viðvarandi lág verðbólga (undir 3%) febrúar 1994 til júní 1999 (samkvæmt upplýsingum á vef Hagstofunnar) eða í 65 mánuði samfellt.  Hvernig getur þú sagt að hér hafi verið "sífelld og há verðbólga" frá því að verðtryggingin var sett á?

5.  Á Norðurlöndum er eingöngu boðið upp á óverðtryggð lán.  Skoðaðir þú í vinnu þinni, að hér væri sambærilegt kerfi og þar, þ.e. í Danmörku er þak á óverðtryggða vexti húsnæðislána og í Noregi geta lántaka valið á milli fastra, fljótandi og breytilegra vaxta og geta skipta á milli vaxtaviðmiða með einföldum hætti?

6.  Í kafla um verðtryggingu á bls. 7 segir þú:  "Að sama skapi er stór hluti eigna landsmanna einnig verðtryggður því mikill hluti lánasafna lífeyrissjóða er í verðtryggðum skuldabréfum."  Þú mátt ekki rugla saman eignum lífeyrissjóðanna og eignum sjóðfélaga í lífeyrisréttindum.  Þetta er vissulega tengt en lítur tveimur ólíkum lögmálum.  Lífeyrisréttindi eru í orði verðtryggð, en vegna þess að þau skal endurmeta út frá tryggingafræðilegri stöðu lífeyrissjóðanna hverju sinni, þá eru þau ekki verðtryggð á borði.  Ef þau væru virkilega verðtryggð, þá mætti t.d. ekki skerða þau, en það má.  Þessi setning er því röng.  Nú hlutafall verðtryggðra eigna stærstu lífeyrissjóða landsins fór vel niður fyrir 50% (lá í 37 - 45% misjafnt eftir sjóðum) í árslok 2007.  Það eru tvær ástæður fyrir því að verðtryggðar eignir lífeyrissjóðanna vegna jafn þungt og raun ber vitni í eignasöfnum þeirra.  Önnur er að verulegur hluti óverðtryggðra eigna, þ.e. innlend hlutabréf, urðu verðlaus við hrunið og hin að eru ekki búnir að færa verðmæti verðtryggðra skuldabréf niður í raunvirði, þ.e. það virði sem líklegt er að lífeyrissjóðirnir muni geta innheimt. Núverandi staða er því tímabundið ástand, en ekki hin algilda regla.

7.  Á bls. 9 vísar þú í þá samlíkingu Greiningardeildar KB banka að verðtrygging sé brunatrygging á sparifé.  Málið er að verðtryggð skuldabréf, sem eru í gangi í þjóðfélaginu og gefin eru út af einstaklingum, eru margfalt meiri og hærri upphæð en verðtryggðar innstæður einstaklinga.  Það eru því engin rök fyrir því að verðtryggja útlán til einstaklinga í jafnríku mæli og gert er nema í þeim eina tilgangi að veita fjárfestum, sem ekki nenna að hugsa um hvernig best er að ávaxta fé sitt, öruggan og áhættulausan fjárfestingarkost, eins og Ingvi Harðarson vísar til í skýrslu Askar Capital fyrir efnahags- og viðskiptaráðuneytið sl. vor.  Stærsti hluti verðtryggðs sparifjár er í eigu aðila sem ekki eiga að sækja "brunatryggingu" sína til almennings heldur eiga að fá hana í gegn um getu sína og kunnáttu í að ávaxta fé sitt með óverðtryggðum fjárfestingum.

8.  Aftur á bls. 9.  Þar lýsir þú ástæðunni fyrir því að verðtryggingu var komið á.  Ég vona innilega að þú líkir ekki saman ástandinu á áttunda áratugnum og því sem við búum við núna.  Vissulega var og er mikið vanhæfi í gangi á báðum þessum tímaskeiðum, en fjárfestingum lífeyrissjóðanna var stjórnað af körlum af kajanum sem höfðu enga þekkingu eða grundvöll til að sjá um slíkt (gerðu örugglega sitt besta af fullkomnum heiðarleika).  Vandinn núna er að "fjármálasnillar" reyndust gjörsamlega sneyddir öllu velsæmi og heiðarleika.

Meira síðar, en gott væri að fá viðbrögð við þessum spurningum/vangaveltum.

[Guðmundur Ásgeirsson, 30.9.2010 kl. 11:46]

"öruggan og áhættulausan fjárfestingarkost"

Samkvæmt skilgreiningu á fjármagnstekjum sem áhættuþóknun ætti slíkur fjárfestingarkostur ekki að bera neina vexti. Engan ávinning án áhættu!

[Marinó G. Njálsson, 30.9.2010 kl. 18:18]

Áfram með spurningar, þó svör hafi ekki borist.

Því hefur oft verið haldið fram af talsmönnum verðtryggingarinnar og þar á meðal þér, Már, að verðtryggð lán væru hagstæðari.  Nú setti í lánareikni Arion banka eitt lítið dæmi.  Tekinu eru tvö 20 ára lán að upphæð 10 m.kr. hvort.  Annað lánið er verðtryggt og ber 5% vexti umfram verðtryggingu, en hitt er óverðtryggt og ber vexti sem eru settir saman úr vöxtum verðtryggða lánsins, verðbólgutölu og 1% óvissuálagi, eins og þú kallar það.  Til einföldunar, þá geri ég ráð fyrir 4% verðbólgu allan lánstímann, sem þýðir að óverðtryggðu vextirnir eru 10%, sem er dæmi þitt á bls. 10.  Nú reikna ég greiðslubyrði og fæ út að heildargreiðslubyrði verðtryggða lánsins er 27,2 m.kr. og mánaðarleg greiðslubyrði fer frá því að vera 84.116 kr. upp í 92.187 kr.  Fyrir óverðtryggða lánið, þá er heildargreiðslubyrðin 20,2 m.kr. (þ.e. 7 m.kr. lægri) og mánaðarleg greiðslubyrði fer frá 125.510 kr. niður í 42.524 kr.  Ok, kosturinn við verðtryggða lánið er að fyrstu afborganir eru ekki eins háar og þegar um óverðtryggt lán er að ræða, en 7 m.kr. af 10 m.kr. láni er há upphæð.  Raunar eru hún svo há, að hægt væri að hækka upphæð óverðtryggða lánsins um allt að 3,5 m.kr. og koma samt betur út.  Hvernig getur nokkur maður haldið því fram að betra sé að taka verðtryggt lán, þegar niðurstaðan er þessi?

Hvað ef vexti óverðtryggða lánsins væru hærri?  Ég skoðaði það og það var ekki fyrr en óverðtryggðu vextirnir voru komnir upp í 17%, þ.e. 8% yfir verðtryggða vexti plús verðtryggingu að heildargreiðslubyrðin var sambærileg.  Þetta er heldur ólíklegur vaxtamunur og því þarf ekki að skoða hann frekar.

Á bls. 12 segir þú um verðtryggð lán:

"Kostur - verja lánatakanda (sic) gegn sveiflum raunvaxta og raungildi afborgana.  Auk þess fást bestu kjörin á verðtryggðum lánum."

Hvernig er hgæt að fullyrða að verðtryggt lán með föstum raunvöxtum gefi bestu kjörin, þegar dæmið að ofan sýnir að óverðtryggt lán með 1% óvissuálagi er með ríflega 25% lægri greiðslubyrði á 20 ára lánstíma.  Bestu kjör eru ekki metin í vaxtaprósentu lánsins heldur heildarkostnaði af láninu.

Meira seinna.

[Gunnar Rögnvaldsson, 1.10.2010 kl. 03:34]

Á Norðurlöndum er eingöngu boðið upp á óverðtryggð lán.  Skoðaðir þú í vinnu þinni, að hér væri sambærilegt kerfi og þar, þ.e. í Danmörku er þak á óverðtryggða vexti húsnæðislána og í Noregi geta lántaka valið á milli fastra, fljótandi og breytilegra vaxta og geta skipta á milli vaxtaviðmiða með einföldum hætti?

Marinó, - það er ekki þak á föstum vöxtum á löngum húsnæðislánum í Danmörku. Ekki rugla saman 1, 3, eða 5 ára lánum og hinsvegar 25-30 ára lánum með föstum vöxtum. Vextina á stuttum lánum þekkir enginn fyrr en þau eru tekin og enginn veit hvernig þeir verða þegar tími þeirra rennur út. Þarna er einungis samið um vexti til eins, þriggja eða fimm ára í senn. Áhættan er mikil. Þarna eru miklir möguleikar á gráti og gnístran tanna fyrir marga. Þarna er ekkert sem verndar lántakendur. Næsta tímabil gæti endað á himinháum raunvöxtum ef út í það er farið og þú verður að endurnýja lánin - annars er þeim sagt upp. Þarna verndar verðtrygging ekki skuldabréfaeigendur. Þeir stilla áhættuþóknun sína alltaf eftir aðstæðum á markaði. 

Frá 1985 til 1993 voru vextir á húsnæðislánum í Danmörku alltaf yfir 10% prósent. Verðbólgan var mjög þá lág og fór niður í 1,3%. Þá voru raunvextir himinháir. Frá 1993 til 2000 voru vextir alltaf yfir 6%. Það er einungis á fjármálabóluárunum að vextir í Danmörku fóru undir 6%.

Ef þú stendur með húsnæðislán í Danmörku sem ber háa vexti og það koma síðan á markaðinn ný sería húsnæðislána með lægri vöxtum, þá kostar það þig mikið að losna út úr hávaxtaláninu. Nýr höfuðstóll yrði miklu hærri. Hver verður þá heildarlántökukostnaður þinn?

Staðreyndin er sú að að meðaltali skuldbreyta Danir húsnæðislánum sínum á þriggja ára fresti. Þetta gildir fyrir undanfarin ár. Í hvert skipti kemur til nýr höfuðstóll, nýir vextir og nýr kostnaður sem kýlir oft skuldir þínar til himins. Það er því ekki hægt að segja neinum hverjir vextir eru eða verða í Danmörku á neinu tímabili. Þeir eru óþekkt stærð. Og áhættan eykst því styttri sem lánin eru

[Ragnar Ríkharðsson (IP-tala skráð) 1.10.2010 kl. 11:52]

Marinó.

Varðandi spurningu um heildarkostnað, þá að sjálfsögðu verður heildarkostnaður láns lægri ef þú borgar 40 þúsund krónum meira inná höfuðstólinn fyrstu árin.  Prófaðu að reikna út verðtryggt lán þar sem þú borgar sem samsvarar mismun á greiðslu verðtryggs og óverðtryggsláns og gáðu hvað þú færð út.  Reyndar er þetta ekki munur á verð og óverðtryggðu láni heldur jafngreiðsluláni og fastrar afborgunar og því verið að bera saman epli og vínber á móti appelsínu og bláberi.

[Már Wolfgang Mixa, 1.10.2010 kl. 12:15]

Ég þakka góðar athugasemdir, stefni að því að svara þeim seinna í dag. mwm

[Ragnar Ríkharðsson (IP-tala skráð) 1.10.2010 kl. 12:45]

Eitt svar fyrri Má úr lið 4 úr fyrri spurningu Marínós.

Hér var við lýði fastgengisstefna til 28 mars 2000, og er henni lýst svo í Rannsóknarskýrslu Alþingis

" Gengi krónunnar var þó fellt nokkrum sinnum til viðbótar, 1984 (um 12%), 1988 (6% í febrúar, 10% í maí og 3% í september), 1992 (6%) og 1993 (7,5%).  Í maí 1993 var gengisfyrirkomulagið formfest en þá var gjaldeyrismarkaður stofnaður. Frá þeim tíma var við lýði sveigjanleg gengisstefna þar sem gengi krónunnar réðst á markaði. Seðlabankinn skuldbatt sig til að halda genginu innan ákveðinna vikmarka frá miðgildi vísitölu gengisskráningar. Í upphafi voru þessi vikmörk ákveðin 2,25% til hvorrar hliðar. Í september 1995 voru þau víkkuð í ±6% og í febrúar 2000 í ±9%"

Þetta skýrir lága verðbólgu á tímabilinu.  En 2000 þá hefur seðlabankinn ekki tök á því að halda þessu áfram og gengisvísitalan hækkaði um 17% á fyrsta árinu. 

Mæli eindregið með að menn lesi 1 bindi skýrslunar.

 Kveðja Ragnar

176

Í maí 1993 var gengisfyrirkomulagið formfest en þá var gjaldeyrismarkaður
stofnaður. Frá þeim tíma var við lýði sveigjanleg gengisstefna þar sem gengi
krónunnar réðst á markaði. Seðlabankinn skuldbatt sig til að halda genginu
innan ákveðinna vikmarka frá miðgildi vísitölu gengisskráningar. Í upphafi
voru þessi vikmörk ákveðin 2,25% til hvorrar hliðar. Í september 1995
voru þau víkkuð í ±6% og í febrúar 2000 í ±9%.

[Marinó G. Njálsson, 1.10.2010 kl. 17:35]

Ragnar, og hver er punkturinn með ábendingu þinni kl. 11:52?

Varðandi það að rannsóknarnefnda Alþingis bendi á eitthvað samhengi eða ástæðu, þá breytir það engu um að hér var lítil verðbólga og það er hægt að hafa hér litla verðbólgu í langan tíma.  Hagstjórn getur virkað.  Að gengið hafi lækkað eftir að það var gefið frjálst hafði fyrst og fremst með það að gera, að menn kunnu ekki að fara með nýfengið frelsi.  Tímabilið sem hóst í lok mars 2001, varði fram í febrúar 2002 og tók verstu stöðu í nóvember 2001, flokka ég undir menntunarfasa íslenska fjármálakerfisins.  Því miður lærðu bankamenn svo vel af þessu, að þeir vissu upp á hár hvernig átti að gegnsteikja gengið 6 árum síðar.  Staðreyndin er sú að það sem gerðist hér á árunum 2006 - 2007 var illa skipulögð tilraun sem fór út böndunum og endaði í okkar Tjernóbyl.  Við vorum með "snillinga" í æðstu stjórnunarstöðum í bönkunum sem höfðu ekki hundsvit á því sem þeir voru að gera, þó þeir reyndu vissulega að telja sjálfum sér og öðrum trú um annað.

[Ragnar (IP-tala skráð) 1.10.2010 kl. 23:39]

Marinó

Punkturinn minn í 11.52 er að ef þú tekur mismuninn á afborgun á óverðtryggða láninu og verðtryggða láninu, og borgar það uppí höfuðstólinn á verðtryggða láninu(Ef þú getur valið um hvort þú tekur þá hlýtur þú að geta alltaf borgað jafnmikið) þá endar þú skv excel skjalinu mínu á því að borga ca 3 miljónum minna fyrir verðtryggða lánið og borgar það upp á 13,5 árum.  Þetta er ekki ósvipað og Ingólfur í Sparnaði predikar.

Svo virðist reyndar að Arion sé með jafnar afborganir í reiknivélinni sinni en ég miðaði við jafngreiðslulán.

Varðandi verðtryggingu þá er ýmislegt hægt, en til þess þarf fyrst og fremst stöðugt gengi einog frá 96-99 og með blessaða krónuna okkar á floti er það víst ekkert sérstaklega líklegt.   

[Már Wolfgang Mixa, 3.10.2010 kl. 23:18]

Marinó sendir þessar línur.  Ég læt spurninguna í heild sinni fylgja með og svör mín. 

1.  Þú segir strax í inngangi:  "Aukist magn peninga umfram aukningar á vöru og þjónustu, má segja að meira magn peninga eltist við sama magn gæða.  Við það myndast verðbólga."  Er ekki hægt að segja samkvæmt því að við núverandi aðstæður, þar sem gæði vöru og þjónustu fer ört hrörnandi og peningar eiga enga leið út úr hagkerfinu, að verðbætur sem koma á fjárskuldbindingar vegna verðtryggingar fari beint út í hagkerfið sem aukin verðbólga?

Þetta er einföld lýsing áhrifum þess að framboð og eftirspurn vara breytist og peningar er engin undantekning.  Séu forsendir í spurningu þinni réttar þá ætti niðurstaðan að vera auðsvöruð.

2.  Einnig í innganginum segir þú:  "Verðtrygging er í sjálfu sér nálgun er miðar að því að viðhalda raungildi peninga á milli tímabila."  Er þetta ekki rangt?  Er ekki verðtrygging notuð til að viðhalda raunverðmæti eignar eða fjárskuldbindingar, þar sem verðmæti peninga fer sífellt rýrnandi?

Hugsanlega má orða þetta betur en ég er að tala um raungildi peninga, ekki verðmæti þeirra. 

3.  Enn í innganginum.  "Lausnin var innleiðing verðtryggðra lána þar sem að óvissa lánveitanda vegna verðtryggingar (sic) var nánast afnumin."  Ég reikna með að afnema hafi átt óvissu lánveitenda vegna verðbólgu.  En segðu mér, hvers vegna á frekar að afnema óvissu lánveitenda vegna verðbólgu og koma henni yfir á lántaka?

Góður punktur hjá þér, þetta á að vera verðbólga.  Ástæðan er skýrð í skýrslunni, hér fékkst ekki lánsfé vegna hárrar verðbólgu.

4.  Áfram í innganginum.  "Sífelld og há verðbólga hefur síðan gert það að verkum að verðtrygging lána hefur fests í sessi."  Er þetta virkilega rétt staðhæfing?  Frá því 1. janúar 1991, þ.e. 237 mánuðum, hefur verðbólga mælst 119 sinnum undir 4%, þar af var viðvarandi lág verðbólga (undir 3%) febrúar 1994 til júní 1999 (samkvæmt upplýsingum á vef Hagstofunnar) eða í 65 mánuði samfellt.  Hvernig getur þú sagt að hér hafi verið "sífelld og há verðbólga" frá því að verðtryggingin var sett á?

Þetta kemur skýrlega fram síðar í skýrslunni þar sem verðbólga hérlendis er borin saman við nágrannaþjóðir okkar.  Ragnar Ríkharðsson hefur einnig svarað þessu að hluta til.

5.  Á Norðurlöndum er eingöngu boðið upp á óverðtryggð lán.  Skoðaðir þú í vinnu þinni, að hér væri sambærilegt kerfi og þar, þ.e. í Danmörku er þak á óverðtryggða vexti húsnæðislána og í Noregi geta lántaka valið á milli fastra, fljótandi og breytilegra vaxta og geta skipta á milli vaxtaviðmiða með einföldum hætti?

Þetta var skoðað en var meðal nokkura atriða sem var sleppt enda skýrslan orðin töluvert löng.  Gunnar Rögnvaldsson hefur auk þess svarað hluta þessarar spurningar.

6.  Í kafla um verðtryggingu á bls. 7 segir þú:  "Að sama skapi er stór hluti eigna landsmanna einnig verðtryggður því mikill hluti lánasafna lífeyrissjóða er í verðtryggðum skuldabréfum."  Þú mátt ekki rugla saman eignum lífeyrissjóðanna og eignum sjóðfélaga í lífeyrisréttindum.  Þetta er vissulega tengt en lítur tveimur ólíkum lögmálum.  Lífeyrisréttindi eru í orði verðtryggð, en vegna þess að þau skal endurmeta út frá tryggingafræðilegri stöðu lífeyrissjóðanna hverju sinni, þá eru þau ekki verðtryggð á borði.  Ef þau væru virkilega verðtryggð, þá mætti t.d. ekki skerða þau, en það má.  Þessi setning er því röng.  Nú hlutafall verðtryggðra eigna stærstu lífeyrissjóða landsins fór vel niður fyrir 50% (lá í 37 - 45% misjafnt eftir sjóðum) í árslok 2007.  Það eru tvær ástæður fyrir því að verðtryggðar eignir lífeyrissjóðanna vegna jafn þungt og raun ber vitni í eignasöfnum þeirra.  Önnur er að verulegur hluti óverðtryggðra eigna, þ.e. innlend hlutabréf, urðu verðlaus við hrunið og hin að eru ekki búnir að færa verðmæti verðtryggðra skuldabréf niður í raunvirði, þ.e. það virði sem líklegt er að lífeyrissjóðirnir muni geta innheimt. Núverandi staða er því tímabundið ástand, en ekki hin algilda regla.

Ég vitna hér í opinberar tölur, stór hluti eigna lífeyrissjóða er í verðtryggðum eignum.

7.  Á bls. 9 vísar þú í þá samlíkingu Greiningardeildar KB banka að verðtrygging sé brunatrygging á sparifé.  Málið er að verðtryggð skuldabréf, sem eru í gangi í þjóðfélaginu og gefin eru út af einstaklingum, eru margfalt meiri og hærri upphæð en verðtryggðar innstæður einstaklinga.  Það eru því engin rök fyrir því að verðtryggja útlán til einstaklinga í jafnríku mæli og gert er nema í þeim eina tilgangi að veita fjárfestum, sem ekki nenna að hugsa um hvernig best er að ávaxta fé sitt, öruggan og áhættulausan fjárfestingarkost, eins og Ingvi Harðarson vísar til í skýrslu Askar Capital fyrir efnahags- og viðskiptaráðuneytið sl. vor.  Stærsti hluti verðtryggðs sparifjár er í eigu aðila sem ekki eiga að sækja "brunatryggingu" sína til almennings heldur eiga að fá hana í gegn um getu sína og kunnáttu í að ávaxta fé sitt með óverðtryggðum fjárfestingum.

Umfjöllun þín hér á ekki við um lýsinguna, hún er söguleg lýsing en ekki tengd umræðu um hversu vítæk verðtrygging eigi að vera.

8.  Aftur á bls. 9.  Þar lýsir þú ástæðunni fyrir því að verðtryggingu var komið á.  Ég vona innilega að þú líkir ekki saman ástandinu á áttunda áratugnum og því sem við búum við núna.  Vissulega var og er mikið vanhæfi í gangi á báðum þessum tímaskeiðum, en fjárfestingum lífeyrissjóðanna var stjórnað af körlum af kajanum sem höfðu enga þekkingu eða grundvöll til að sjá um slíkt (gerðu örugglega sitt besta af fullkomnum heiðarleika).  Vandinn núna er að "fjármálasnillar" reyndust gjörsamlega sneyddir öllu velsæmi og heiðarleika.

Hver er spurningin?

Að lokum kemur þú með dæmi með lánareikni.  Hægt er að sjá lánareikni á www.vr.is þar sem sést vel hver vaxtakostnaður er.  Í skýrslunni kemur fram að það er lánstíminn sem skiptir mestu máli.  Einnig kemur fram í skýrslunni að verðtryggð lán hafa verið lántökum hagstæðari í gegnum tíðina.  Með því að lesa alla skýrsluna sést þó að ég set ákveðin spurningarmerki við verðtrygginguna og legg meðal annars til að þak sé sett á hlutfalli verðtryggðra lána og kem með tillögu um 50% - þetta kemur reyndar fram í þessum pistli. 

[Marinó G. Njálsson, 4.10.2010 kl. 00:01]

Sæll Már, takk fyrir svörin.  Þau eru heldur rýr og segja lítið annað en "af því bara".

[Arnar (IP-tala skráð) 4.10.2010 kl. 13:53]

Sæll Már

Eru 4,5 - 5,0% verðtryggðir vextir lágir að þínu mati?

Miðað við að öll áhætta verðbólgu sé skuldarans megin og þetta hafa hingað til verið svo að segja örugg útlán, mættu raunvextir þessara lána ekki vera 2,5 - 3,0%?

[Már Wolfgang Mixa, 4.10.2010 kl. 14:09]

Sæll Arnar,

Nei, það er allt of hátt að mínu mati.  Ég hef skrifað um það áður, sjá t.d. 

http://mixa.blog.is/blog/mixa/entry/1059259/

og það kemur einnig fram í skýrslunni sem þessi grein vitnar í að raunvaxtastigið hérlendis sé of hátt og bent er á leiðir til að lækka það.

mwm

[Már Wolfgang Mixa, 4.10.2010 kl. 14:23]

Arnar, gleymdi að svara seinni liðnum - ég tel að raunvextir ættu að liggja einhversstaðar á þessu stigi sem þú nefnir.  Vandamálið er að íslenska ríkið er að fjármagna sig á hærra vaxtastigi, ef lánakjör væru svipuð og t.d. í Bandaríkjunum, þar sem að verðtryggð löng skuldabréf eru með ávöxtunarkröfu í kringum 1,7%, þá væri mögulegt að lækka vaxtakjör einstaklinga hér.

[Magnús B Jóhannesson (IP-tala skráð) 6.10.2010 kl. 16:44]

Takk fyrir Már að vekja umræðu á þessu þarfa máli.

Nú þegar svo er komið að þvert á það sem almenningur heldur þá virðist ríkisstjórnin, ekki bankarnir, nú vera að hirða eignir af húsnæðiseigendum. Því spyr maður sig, er ekki kominn tími til að fjarlægja þessa verðtryggingu?

Frá mínum bæjardyrum séð, og þetta hefur ekkert með tæknilega útfærslur að gera, þá er ekkert réttlæti í að húsnæðiseigendur taki alla áhættuna á slæmri efnahagsstjórn og lánveitandinn sé alltaf öruggur. Ef áhættan væri jafnari þá myndu lánveitendur vanda sig betur í lánveitingum og jafnframt vera meir annt um að landinu sé stjórnað sem best.

Ekki veitir af að hafa fjármagnseigendur sem þrýstihóp á ríkisstjórnina líka (ekki bara lántakendur/húsnæðiseigendur) til að tryggja góða efnahagsstjórn öllum til hagsbóta.