Hinir skuldugu munu landið erfa

 

Þessi grein birtist í Morgunblaðinu fyrir rúmum 7 árum síðan.  Neikvæðu áhrifin létu á sig standa en eru nú, því miður, að falla á Íslendinga með miklum þunga.  Í upphafi skal endinn skoða.

Hinir skuldugu munu landið erfa

Már Wolfgang Mixa

Undanfarið hefur mikið verið rætt um sparnað þjóðarinnar, eða öllu heldur,

 hversu lítill sparnaður landsmanna er. Í nýlegu fréttabréfi Samtaka       

 atvinnulífsins kemur fram að hreinn sparnaður hefur minnkað mikið         

 undanfarin tvö ár og á síðasta ári aðeins verið tæpt hálft prósent af     

 landsframleiðslu, en til hliðsjónar má nefna að fyrstu níu ár síðasta     

 áratugar var sparnaður oftast á bilinu 3-5%.                              

 Þetta er afar athyglisvert, sérstaklega í ljósi þess að í dag eru auknir  

 möguleikar hvað varðar sparnað. Ég er hér aðallega að vísa í              

 viðbótarsparnað sem getur numið allt að 4% af tekjum fólks, en hann getur 

 veitt skattalegt hagræði auk þess að ríki og atvinnurekandi leggja framlag

 til móts við þann sparnað. Fleiri sparnaðarform hafa komið fram síðustu   

 misseri sem vert væri að gefa gaum að.                                                                                                                      

 Það vekur eftirtekt hversu lítill fjöldi landsmanna nýtir sér þessi       

 sparnaðarform og fram hefur komið sú hugmynd að meiri kraft þurfi að      

 leggja í kynningu á slíkum sparnaðarhugmyndum. Að mínu mati þarf          

 ríkisstjórnin hins vegar fyrst og fremst að veita landsmönnum skýr        

 skilaboð um hugarfarsbreytingu varðandi sparnað til að slík kynning skili 

 viðunandi árangri. Í þessu sambandi lít ég aðallega til núverandi laga um 

 vaxtabætur vegna lána til húsnæðiskaupa og eignaskatt.     

              

Óeðlileg vaxtabótastefna

Eins og staðan er í dag fást vaxtabætur aðeins ef skuldir fólks eru       

 nægjanlegar til þess að tekjur þeirra skerði þær ekki. Vaxtabætur geta    

 minnkað með tvennum hætti, ef tekjur manna hækka frá ári til árs eða      

 skuldir eru borgaðar niður. Þetta kerfi er því letjandi til að afla meiri 

 tekna og hvetur til skuldasöfnunar. Umfram allt, stuðlar þetta kerfi ásamt

 núverandi eignaskatti, að því að þeir einstaklingar sem sýna skynsemi í   

 því að lágmarka skuldir sínar lenda í þeirri stöðu að fjármagna að hluta  

 til skuldasöfnun hinna.                                                                                                                                                                                

 Einfalt dæmi um slíkt væri um tvo einstaklinga, á sömu launum, sem hvor um

 sig taka lán sem veitir vaxtabætur til húsnæðiskaupa. Annar greiðir upp   

 lánið á fimm árum en hinn gefur sér 40 ár til þess. Fimm árum síðar á     

 fyrri einstaklingurinn orðið húsnæði sitt skuldlaust vegna aðhaldssemi    

 sinnar. Honum er hins vegar refsað með tvennum hætti. Vaxtabætur hafa     

 fallið niður, vegna þess að skuldir hafa lækkað "of mikið", auk þess sem  

 honum er gert að greiða eignaskatt. Ríkið tekur við þeim eignaskatti og   

 greiðir hinum einstaklingnum vaxtabætur, m.ö.o. verðlaunar hann fyrir að  

 draga það á langinn að greiða niður skuldir sínar. Í raun er fyrri        

 einstaklingurinn því farinn að greiða niður skuldir síðari                

 einstaklingsins, ríkið er aðeins milliliður. Er eðlilegt að hinir         

 aðhaldssömu verðlauni skuldasafnara?   

                                  

Stuðlað að frekari skuldasöfnun

Sú umræða sem hefur átt sér stað í fjölmiðlum um sparnað og aðhald ætti að

 hafa vakið fólk til umhugsunar um mikilvægi sparnaðar og því gefið tilefni

 til hvetjandi ráðstafana í þá áttina. Það skýtur því nokkuð skökku við í  

 þessari umræðu að nýlega er búið að setja ný lög um lán frá Íbúðalánasjóði

 og brunabótamat, sem veita slíkum málstað þveröfug skilaboð, þ.e. að verið

 er að stuðla enn frekar að skuldasöfnun vegna íbúðarkaupa.                                                                                                                               

 Með nýju lögunum er hámarksupphæð veitt til húsbréfalána hækkuð í 9       

 milljón króna. Á sama tíma eru forsendum vegna mats á brunabótamati breytt

 sem leiðir, samkvæmt upplýsingum frá Fasteignamati ríkisins, til þess að  

 brunabótamat lækki að meðaltali um 11%. Auk þess snarhækkar fasteignamat í

 mörgum tilvikum sem leiðir til hærri eignaskatts.                                                                                                                                                             

 Áhrifin af þessum breytingum verða að hærri lán eru veitt til dýrara      

 húsnæðis en áður, samanborið við ódýrari húsnæði. Það er m.ö.o. verið að  

 gera það hagstæðara fyrir einstaklinga að fjárfesta í dýrara húsnæði en   

 áður á sama tíma og verið er með breytingum á brunabótamati að skerða lán 

 til kaupa á ódýrari húsnæði. Ekki er hægt annað en skilja þetta sem svo að

 verið sé að hvetja enn frekar til skuldasöfnunar. Auk þess refsar hærri   

 eignaskattur enn frekar þeim sem bera minni skuldir.   

                   

Afnema skal vaxtabótakerfið                                                                           

Forsætisráðherra hefur nú þegar gefið í skyn að eignaskattur verði        

 afnuminn í áföngum á næstu árum. Það ætti að veita þeim sem sýna           

 aðhaldssemi varðandi skuldasöfnun hvatningu til að halda áfram á þeirri   

 braut og er það óskandi að þeim áformum verði senn lokið. Að mínu mati    

 ætti hins vegar einnig að endurskoða núverandi vaxtabótakerfi hið fyrsta  

 frá grunni, enda mismunar það þeim sem stunda skuldasöfnun á kostnað      

 þeirra sem sýna aðhald, með ríkið sem millilið. Þannig verða skilaboðin   

 ótvíræð, sparnaður borgar sig.                                                                                                                                            

 Ég vil þó árétta að með þessu er ég ekki að draga úr mikilvægi þess að til

 sé kerfi sem aðstoði þá sem minna mega sín í þjóðfélaginu. Húsbréfa- og   

 félagslega kerfið eiga einmitt að stuðla að slíku. Gagnrýni mín snýr fyrst

 og fremst að því að eins og kerfið er sett upp í dag þá er fólk að vissu  

 leyti verðlaunað fyrir mikla skuldasöfnun og hvatt til þess að kaupa      

 stórar eignir, en refsað fyrir það að fara sér hægt og kaupa minni eignir 

 sem fela í sér minni skuldabyrði. Frelsi í verki á ekki að takmarkast við 

 skuldasöfnun, það verður einnig að veita frelsi til sparnaðar, án         

 refsingar.                                                                 

 

Birtist í Morgunblaðinu 7. júlí, 2001.